Eten en drinken

De smaak van de Achterhoek

In de Achterhoek is het goed eten en drinken. Op deze pagina vind je streekproducten en de organisaties die zich hiervoor sterk maken. Bier, wijn en bijzondere drankjes die hier geproduceerd worden. De makers zijn gedreven mensen met liefde voor de natuur en hun product. Ook aandacht voor de horeca die als een warme deken voor de gasten is. En voor boeken met smaakvolle recepten en authentieke ingrediënten uit de Achterhoek.

Streekproducten

Langs de kant van de weg in het buitengebied kom je ze regelmatig tegen: eenvoudige kraampjes met streekproducten. Appels, peren, eieren, zelfgemaakte jam of honing. Walnoten, hazelnoten, pannenkoekmeel van Achterhoeks graan. Noem maar op. Melktaps vind je bij de boerderij, waar de consument zelf verse melk kan tappen. Het geld doe je gewoon in een kistje. Wat luxere verkooppunten zijn de gekoelde vitrines met zelfgemaakte kaas of worst of wat dan ook.

Veel boerderijen hebben een klein winkeltje, waar de producten van eigen land worden verkocht. Nog een stap verder zijn de grotere winkels met vers voedsel uit de omgeving. Op de site van Achterhoek Streekproducten kom je ze tegen: de landwinkel, de ijsboerderij, imkerij, witlofkwekerij, bierbrouwerij, wijngaard, kaasboerderij, geitenkaasmakerij, vleesboerderij, mosterdmakerij, worstmakerij en nog veel meer.  Versleveranciers werken vaak samen met groothandel Combigro en coöperatie Eet Regionaal. Samen zetten ze de streekproducten op de kaart. Horeca, cateraars, kantines van bedrijven, instellingen en verenigingen kunnen hier versproducten van ruim 40 Achterhoekse producenten bestellen op één adres en met één factuur.

Dat er steeds meer animo voor voedsel uit de regio is merken ze ook op de jaarlijkse Streekproductenmarkt op het erf van Kaasboerderij Weenink in Lievelde en op de Farm & Country Fair in Aalten. Deze evenementen worden massaal bezocht.

Natuurlijk Achterhoek

Landgoed Velhorst, Lochem.

Organisaties

Smaakacademie Achterhoek bundelt bestaande, vaak eeuwenoude kennis, maakt die toegankelijk en combineert die met nieuwe kennis en innovatieve technieken. Daarmee ondersteunt zij de voedselsector, ketensamenwerking in de regio en een circulaire economie.

Slow Food Achterhoek is een regionale vereniging, waarin consumenten, producenten en koks elkaar weten te vinden. De aandacht gaat uit naar ons gastronomisch erfgoed, de authentieke Achterhoekse productiewijzen en de duurzaam geproduceerde, traditionele én nieuwe streekproducten. Ze organiseren regelmatig excursies en proeverijen.

Stichting Food Promotie Achterhoek vindt dat Achterhoekse producten zich kunnen meten met de (inter)nationale top. ,,Ons naegelholt is zeker zo goed als Parmaham uit Italië en onze rauwe ham als de seranoham uit Spanje. En dat mogen we met z’n allen meer uitdragen’’, aldus de organisatie.

Het Platform Achterhoek Food is in 2019 opgericht om de samenwerking tussen alle partijen te versterken, met als belangrijkste doel om structureel te werken aan de verduurzaming van de voedselketens. Van grond tot mond. Lokale herkomst, duurzaamheid en smaak, daar gaat het om. Er is één loket met overzicht waar een ieder terecht kan die zich met het produceren van streekproducten bezighoudt. Het platform is er gekomen dankzij subsidie van LEADER. Voedsel is daar een speciaal aandachtspunt, geagendeerd door ondernemers, Stichting Achterhoek Toerisme en verenigingen van streekproducenten. Mooie voedselprojecten zijn al dankzij deze subsidie gerealiseerd.

 

Wijngaarden in de Achterhoek

De vruchtbare bodem in de Achterhoek blijkt bij uitstek geschikt voor de teelt van druiven. De wijnboeren telen een grote verscheidenheid aan druivenrassen die goed bestand zijn tegen het Nederlandse klimaat en een enorme diversiteit aan wijnen opleveren. Ze zijn te koop bij de wijngaarden en staan bij veel restaurants op de kaart.

Begin 21ste eeuw is de kleinschalige en kwalitatief hoogstaande wijnbouw van de grond gekomen. Met ruim dertig hectare aan wijngaarden is de Achterhoek inmiddels één van de grootste wijnstreken van Nederland. Een deel van de circa vijftien wijnbouwers werkt nauw samen in een coöperatie, de Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers. Het kwaliteitsstreven richt zich niet alleen op de wijn, maar ook op de wijze van verbouwen van de wijndruiven. De teelt is zo milieuvriendelijk mogelijk. Bestrijdingsmiddelen worden alleen gebruikt als de natuur de wijnboer geen andere keuze laat. De druiven van de aangesloten wijnboeren worden in de eigen wijnkelder in de Winterswijkse buurtschap Miste verwerkt en gebotteld. In de kelder ondergaan de geoogste druiven een proces waarin ze veranderen in wijn, vinificatie geheten. Lees meer over de teelt en de druivensoorten op de site van de Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers en op de site van de wijngaarden zelf.

Prijzen

Inmiddels produceren de wijngaarden tussen de 20.000 en 40.000 flessen per jaar, afhankelijk van de seizoensomstandigheden. Sommige wijnboeren winnen regelmatig nationale en internationale prijzen voor de kwaliteit van hun wijn, zoals Wijngoed Montferland met wijngaarden in ’s-Heerenberg en Gendringen, Hesselink in Winterswijk en ’t Heekerenbroek in Drempt. Ze vallen in de prijzen bij de Wijnkeuring der Lage Landen, een jaarlijks initiatief van de stichting Wijninstituut Nederland. Of bij de Wein Trophy in Berlijn, een wijnkeuring waar ruim 4.000 wijnen worden aangeboden. Gerhard Ensing van Wijngaard Hesselink is in 2020 uitgeroepen tot beste wijngaardenier van de laatste drie jaar, een uitzonderlijke titel!

BOB staat voor ‘beschermde oorsprongsbenaming’, een Europees kwaliteitskeurmerk, dat is toegekend aan de wijngaarden Hesselink en De Reeborghesch in Winterswijk en aan Wijngoed Gelders Laren in Oolde, bij Laren. Een BOB is goed voor de reputatie van het wijngebied. Het Europese keurmerk wordt toegekend aan unieke producten uit een bepaald geografisch gebied, die zijn geproduceerd, verwerkt en bereid volgens een erkende en gecontroleerde werkwijze. Naast wijn zijn er ook BOB’s verleend aan Nederlandse kaas en asperges.

Achterhoekse wijnen zijn in het algemeen wat duurder. De productie is nu eenmaal minder groot dan die van Franse of andere buitenlandse wijnen. Toch gaan ze grif van de hand bij slijters en prijken ze in veel restaurants op de wijnkaart. Ook toeristen kopen de wijnen graag. Zeker als er iets in het dialect op het etiket staat. Zoals Goed Gaon of Weerkomm’n. De namen verwijzen vaak naar de omgeving of de historie. ’t Oerlegoed in Gendringen verloochent zijn Achterhoekse wortels niet met namen als Alderbastend Wit of Onmundig Rood.

De Stichting Achterhoek Toerisme biedt fietsroutes aan langs een twaalftal wijngaarden die toeristisch het meest interessant zijn. Deze wijnboeren verzorgen rondleidingen, wijnproeverijen en evenementen. Sommige hebben een bed & breakfast of een mini-camping bij hun wijngaard. Andere hebben een ‘uutblaoshuusken’ ofwel een overdekt terras bij hun wijnboerderij. De routes zijn gebundeld in de gratis brochure ‘Fietsen langs wijngaarden’, waarin de wijnboeren hun bedrijven presenteren.

De wijngaarden

In bijna elke Achterhoekse gemeente is wel een mooie wijngaard in het landschap te vinden. In alfabetische gemeentevolgorde:

  • In Aalten vind je wijngoed De Hennepe aan de Romienendiek.
  • Berkelland heeft twee wijngaarden op gemeentegrond: Kunneman in Geesteren en Erve Wisselink in Eibergen.
  • De gemeente Bronckhorst heeft er maar liefst vijf: Elanova in Vorden; Kranenburg in Kranenburg/Vorden; ’t Heekenbroek in Drempt; De Oogsthoek in Zelhem en Um d’n Olden Smid in Zelhem.
  • In Lochem vind je Gelders Wijngoed in de buurtschap Oolde, bij Laren.
  • In Montferland ligt direct achter kasteel Huis Bergh wijngaard Bergherbos, en is onderdeel van Wijngoed Montferland.
  • In de gemeente Oost Gelre ligt ‘t Schepershof bij Groenlo.
  • In Oude IJsselstreek ligt ‘t Oerlegoed, eveneens onderdeel van Wijngoed Montferland.
  • Op Winterswijkse grond vind je wijngaard Hesselink in de buurtschap Henxel en De Reeborghesch in de buurtschap Kotten.
  • Tot slot: op gemeentegrond van Zutphen ligt De Fiere Wijnakker. Op eeuwenoude rivierklei van de IJssel staan 2.000 wijnranken van verschillende druivenrassen.

Avitera Wijngoed in Azewijn, gemeente Montferland, is na 12,5 jaar vinificatie van topwijnen gestopt met de professionele wijnbouw en gaat  nu verder als kleine duurzame wijngaard met veel biodiversiteit. Sinds 2015 vinden er op het bedrijf geen bespuitingen en bemestingen meer plaats. ,,De risico’s van een misoogst zijn aanwezig, maar het geeft wel veel meer voldoening’’, aldus wijnboer Huub Baars. ,,We genieten van dit stukje natuur samen met onze campinggasten.’’

Duetinghem 838 in de gemeente Doetinchem staat te koop. Maar eigenaar, Paul Nieuwenhuis, blijft er nog wel even bij betrokken. ,,Ik heb er achttien jaar keihard aan gewerkt. Er zit veel bloed, zweet en tranen in. Dat laat je niet zomaar los. En ik zal de nieuwe eigenaar helpen waar ik kan.’’

Wijnboeren zijn gedreven mensen met liefde voor hun vak, dat is wel duidelijk!

Bierbrouwerijen

Achterhoekers zijn vooral pilsdrinkers. Maar de regionale bierbrouwerijen maken vooral ambachtelijke speciaalbieren, bij voorkeur met lokale ingrediënten: gerst, hop en mout van eigen bodem. De brouwers delen hun passie maar al te graag met de bierliefhebbers in de Achterhoek en ver daarbuiten. Ze houden proeverijen en geven rondleidingen in de brouwerij. Al die bieren dragen originele namen. Ze zijn ludiek, verwijzen naar de geschiedenis of naar de Achterhoek. Dikken Toon, Bok op de Haverkist, Mooien Muiter of Grolsche Slinge.

Groenlo

Achterhoekers houden erg van feesten en drinken ze als het even kan graag Grolsch bier. In Groenlo werd in 1615 voor het eerst Grolsch bier gebrouwen, en wel in de kelders van brouwerij De Klok. Vele generaties vonden er werk, bijna vier eeuwen lang. Ook al verhuisde de brouwerij in 2004 naar Enschede, Grolsch in de markante beugelfles zal altijd hét bier van de Achterhoek blijven. In Grolsch Brouwhuys de Lange Gang in hartje Groenlo kun je zien waar het allemaal begon. Je maakt er een virtuele reis door de geschiedenis en kunt uiteraard proeven van het gerstenat.

Sinds najaar 2018 wordt er weer bier gebrouwen in Groenlo, bij Stadsbrouwerij Brouwersnös. De brouwerij is gesticht door de nazaten van de familie De Groen, de grondleggers van Grolsch. De neven Frans en Andries de Groen en Jos Oostendorp – allen voormalig Grolsch – zijn terug op het brouwersnest. Villa Adriana, de voormalige directeurswoning van het bekende biermerk, is omgebouwd tot een sfeervol proeflokaal. Tijdens de World Beer Awards 2019 in Londen wint Brouwersnös maar liefst zes prijzen. En dát zegt iets over de kwaliteit van de bieren. In 2020 is het weer raak, met onderscheidingen voor Zwaar Geschut (een quadrupel) en Kopstoot, een gin-infused bier dat samen met driesterrenkok Jonnie Boer van De Librije is ontwikkeld. Het bier is geïnspireerd door  de kopstoot: bier met een borrel ernaast. Ook in de Achterhoek een bekend fenomeen.  Drankenhandel De Klok, een volle dochter van Grolsch, distribueert de speciaalbieren van Brouwersnös. De slogan: Broedplaats van Achterhoekse bieren.

Natuurlijk Achterhoek, Brouwersnös

Villa Adriana, Brouwersnös

Winterswijk

Nóg dieper de Achterhoek in, en je belandt in Winterswijk, bij bierbrouwerij Wentersch. Een trendy craft bierbrouwerij, waar in acht vergistingstanks per maand 12.000 liter bier vervaardigd kan worden. Wentersch – dialect voor Winterswijk – is trots op de regio. Niet voor niets worden zoveel mogelijk grondstoffen uit de streek in de speciaalbieren verwerkt. Neem bijvoorbeeld het Gagelbier; dat is gebrouwen met zelf geplukte gagel, een zeldzaam moerasplantje uit het Korenburgerveen, een bijzonder natuurgebied. Het Druivenbier is gemaakt met druiven van Wijngoed Hesselink uit Winterswijk. De koffie van de Winterswijkse koffiebranderij Hesselink is verwerkt in het speciaalbier Gerrit en de mout komt van vloermouterij Masterveld uit de buurtschap Ratum. Een belangrijk ingrediënt is de verse hop van hopkwekerij Hogenelst uit Zieuwent. Brouwerij Wentersch heeft een eigen proeflokaal met een hippe bar en een winkel. Op zaterdag is hier het bekende bostelbrood te krijgen. Bostel is een restproduct van het brouwen.

Rha

Een absolute topper onder de bierbrouwers is Steve Gammage van de Bronckhorster Brewing Company in de buurtschap Rha, vlakbij Bronkhorst en Steenderen. In 2010 startte de Engelsman met bier brouwen in een voormalige paardenstal, midden tussen de weilanden. Op ambachtelijke wijze worden er zowel klassieke bierstijlen als innovatieve bieren gebrouwen, bieren van wereldklasse. Steve gebruikt alleen natuurlijke ingrediënten, de beste moutsoorten en verfijnde hopsoorten. Met name zijn speciaalbieren en de Barrel Aged-bieren (lagering op houten vaten) vallen regelmatig in de prijzen. Zelfs in Japan en Australië zijn ze gek op Steve’s bieren uit de Achterhoek. De prijzenkast van de Bronckhorster Brewing Company puilt inmiddels uit. Speciaalbiercafés verkopen de bieren op fust en op fles. En ze staan op de kaart bij verschillende restaurants in de Achterhoek. De bierbrouwerij is nog altijd in privé-bezit.

Lievelde

In 1998 al begon Erve Kots in Lievelde met het brouwen van ambachtelijke bieren in ’t Brouwhoes. In een fraai en modern pand is nu de Brouwhoes Bier Experience te vinden, dat zich juist op het publiek richt. Hier ervaart men op een interactieve wijze hoe bier wordt gebrouwen en hoe het brouwproces zich in de loop van de geschiedenis heeft ontwikkeld. Ook komt men meer te weten over de belangrijke geschiedenis van Erve Kots tijdens de Tachtigjarige Oorlog! Zo is prins Frederik Hendrik een van de naamgevers van het goudgele vocht.

Borculo

Borculo had in de 17e eeuw al een eigen stadsbrouwerij en ook een brouwersgilde. De Heeren van Borculo wil opnieuw deel uitmaken van de biergeschiedenis in het stadje. Het collectief van drie enthousiaste mannen begon eind 2017 met het proefbrouwen in de kasteelkelders van de Heerlijkheid Borculo. Het brouwen op grotere schaal gebeurt nu echter nog bij’t Brouwhoes van Erve Kots. Maar een eigen bierbrouwerij is het streven. De grondstoffen komen zoveel mogelijk uit de regio.

Bredevoort

Stadsbrouwerij De Borghman bevindt zich midden in het historisch centrum van Bredevoort: op ’t Zand.  In de eigen brouwinstallatie brouwen ze wekelijks diverse craft bieren op ambachtelijke wijze met natuurlijke ingrediënten. Zeg maar op ‘Achterhoeks Eigen Wijze’. Deze spreuk komt ook terug op elk etiket. Naast de eigen bieren heeft De Borghman meer dan 75 craft bieren in huis van andere gepassioneerde brouwers. Naast de brouwerij is er een bargedeelte, een sfeervol proeflokaal en een gezellig terras. Voor de lunch is bijvoorbeeld het zelf gemaakte bierbostelbrood te bestellen. Op deze plek stond rond 1188 al het kasteel van Bredevoort, de residentie van de graven van Lohn. De borgmannen, adellijke leenmannen ofwel ridders, moesten de graven bijstaan. Op deze plek stond al rond 1188 het kasteel van Bredevoort, de residentie van de graven van Lohn. De borgmannen, adellijke leenmannen ofwel ridders, moesten de graven bijstaan. Vandaar de naam. In 1633 had Bredevoort maar liefst tien bierbrouwerijen. In de Tachtigjarige Oorlog was Bredevoort een garnizoensstad van belang en de soldaten lustten natuurlijk wel een biertje. Nadat zij verdwenen, gingen ook de brouwerijen één voor één teloor.

Doetinchem

Initiatiefnemer achter Stadsbrouwerij Hendrixen in Doetinchem is Walter Hendrixen, tevens eigenaar van Grandcafé Hendrixen met groot terras. De bieren werden aanvankelijk gebrouwen met behulp van de brouwfaciliteiten van de Proefbrouwerij in het Belgische Lochristi. Begin 2013 werd een eigen brouwinstallatie in gebruik genomen. Het bier wordt exclusief gebrouwen voor het eigen grandcafé en is ook verkrijgbaar op fles. Naast de eigen bieren onder de naam Walters serveert de horecazaak wel 85 verschillende speciaalbieren, hoofdzakelijk uit België.

Vorden

De Biertafel is een kleinschalige brouwerij bij landgoed Hackfort in Vorden. Uit de brouwketels vloeit ‘Hackfort Bier, sinds 1770’. In 1770 schreef Frederik Borchard Lodewijk van Westerholt in de jaarboeken van landgoed Hackfort het volgende: “Aan het water van Hackfort is het dan ook te danken dat daar het beste en zoetste bier van de hele Graafschap wordt gebrouwen.” Hackfort Bier is een ambachtelijk blond bier van hoge gisting. Fruitig, fris en met 6% alcohol niet te zwaar. Een smaakvol bier voor op het terras of bij lichte gerechten. De Biertafel verzorgt ook bierproeverijen en geeft workshops bierbrouwen aan geïnteresseerden. De bierproeverijen worden verzorgd door Geerart van Doorn, zytholoog/biersommelier, brouwer van Hackfort Bier en brouwmeester bij het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Hij laat mensen ervaren hoe mooi bieren kunnen matchen met gerechten.

Zutphen

Bij Stadsbrouwerij Cambrinus in Zutphen brouwen ze voor eigen gebruik in het horecabedrijf op de Houtmarkt. De koperen ketels maken deel uit van het interieur. Mooi om te zien. Er worden zowel bovengistende- als ondergistende bieren gebrouwen. De bieren worden niet gefiltreerd en niet gepasteuriseerd, waardoor de volle smaak van de gebruikte ingrediënten in het bier aanwezig blijft. De grondstoffen worden door de brouwer streng geselecteerd en continue bewaakt op kwaliteit. Als aanvulling op de eigen speciaalbieren kent de Stadsbrouwerij verschillende ‘gastbieren’. Van de 34 biertappunten zijn er 16 zelftaps, waar de bierliefhebber zelf speciaalbier kan tappen bij twee hiervoor ingerichte tapwanden.

Zieuwent en Ratum

Het Achterhoeks Brouw Collectief is een samenwerking tussen enkele brouwers. Ook hopteler Hogenelst uit Zieuwent en de ambachtelijke vloermouterij Masterveld uit de buurtschap Ratum bij Winterswijk zijn aangesloten. Ook zij stellen graag de deuren open voor publiek, trots als ze zijn op hun product.

Gedistilleerd en andere dranken

Alles over dranken op ambachtelijke wijze gemaakt in de Achterhoek en met ingrediënten uit de streek. Sterk en wat minder sterk.  Deze dranken worden in heel wat hotels, restaurants en cafés in de streek geserveerd en uiteraard ook verkocht bij de makers zelf.

Stokerij De Woord

Het Laatste Woord is een kleine ambachtelijke stokerij bij boerderij-restaurant De Woord in het buitengebied van Winterswijk, waar Volckmar Kroes vanuit liefde en passie likeuren stookt. De basis is zuivere alcohol en fruit. Niet alleen likeuren worden er gemaakt, maar ook limoncello, kruidenbitter, absint, gin, en diverse eaux-de-vie, gemaakt van Achterhoeks fruit, zelfs uit de eigen boomgaard. De topper is de sinaasappellikeur met een sinaasappelaroma, een aangenaam bittertje en een hint van koffie. Het alcoholpercentage is 28%, zodat de likeur een aangenaam zachte afdronk heeft. Ook verkrijgbaar in een sterkere versie, met 40% alcohol. In de zomer geeft Volckmar Kroes regelmatig een rondleiding in de stokerij.
De naam ‘Het Laatste Woord’ verwijst naar het gebruik van likeur als afsluiter van bijvoorbeeld een heerlijk diner, en naar de voormalige boerderij De Woord. De Woord – of zoals een Achterhoeker zegt: ‘Woordman’ – was oorspronkelijk een kleine Saksische boerderij met slechts enkele koeien, een paard en een klompenmakerij. De toenmalige eigenaar (begin 1900) bouwde een zijstukje aan de boerderij om daar een borrel te kunnen schenken. Op dat moment ontstaat het begin van een lange horecageschiedenis die bijna honderd jaar later (1995) resulteert in boerderij-restaurant De Woord. Je kunt er heerlijk eten, evenals in de landelijke tuin, en uiteraard het gedistilleerd proeven. Overnachten kan er zelfs ook. En dat allemaal in de buurtschap Corle.

Distilleerderij De Bronckhorst

Distilleerderij De Bronckhorst is prachtig gelegen in het buitengebied van Zelhem. Kloppend hart is de houtgestookte en op maat gemaakte koperen ketel, waaruit de hoogwaardige distillaten komen. Whisky, brandy, jenever, gin, eau-de-vie, grappa en racka. De distilleerderij is de passie van Erik Legters. De Achterhoeker volgde zijn opleiding tot Meester Distillateur in België.
Om de smaak en kwaliteit te garanderen, houdt Legters het hele proces in eigen hand: van koe tot korrel, van korrel tot borrel. De mest van de zeldzame Dahomey-koeien wordt uitgestrooid op de eigen bouwlanden. Hier groeit de gerst voor de Dahomey single malt whisky en de Oud Hollandse jenever (100% moutwijn). Daarna volgt het proces van oogsten, vermouten, brouwen, distilleren en lageren. Dit gebeurt allemaal in eigen huis, zonder chemische middelen of geur-, kleur- en smaakstoffen. Op een duurzame en eerlijke manier dus.
Overtollig fruit zoals appels en peren van fruittelers uit de Achterhoek wordt verwerkt tot een hoogwaardige eau de vie. De persresten en wijnen koopt Legters op bij de Achterhoekse wijnboeren. Hiervan wordt o.a. jeneverbeswater en brandy gemaakt. Over circulaire economie gesproken!
Het proeflokaal is elke zaterdag vanaf 13.00 uur open. Publiek kan er terecht voor een rondleiding en een proeverij of genieten van een drankje op het terras met uitzicht op de Dahomey-koeien en de paarden in de weilanden.

Cider Drinks

Cider Drinks is de maker van natuurlijke en traditionele cider, gemaakt van 100% (onbespoten) appels uit – ja hoe kan het anders- de Achterhoek. Er wordt geen concentraat, water of koolzuur aan toegevoegd. Ook worden geen geur-, kleur- en smaakstoffen gebruikt. Cider is licht alcoholisch, mousserend en bijzonder geschikt als welkomstdrankje bij feestelijke gelegenheden of recepties. Het assortiment bestaat uit vier sparkling, mousserende ciders met een eigen smaakprofiel. Het bedrijf is gevestigd op landgoed De Velhorst bij het stadje Lochem. De ciders van Cider Drinks behoren volgens kenners tot het topsegment, zegt de maker Cor Bernard.
Over het procedé: De ciders worden op ambachtelijke en natuurlijke wijze gemaakt. De appels van (oud) Nederlandse -en Engelse appelrassen worden handmatig geselecteerd en geplukt. Na de oogst worden de appels enige tijd in de buitenlucht bewaard om na te rijpen en wederom handmatig geselecteerd, gewassen en vermalen. Hierna vindt er een pulpgisting plaats waarna de vermalen appels tot sap worden geperst. Dit sap wordt gedurende de wintermaanden in een koele omgeving opgeslagen. Door de langzame fermentatie ontwikkelt zich daar een cider met een zacht en laag alcoholpercentage. Door de cider over te hevelen wordt ze helder. In het voorjaar wordt de cider gebotteld, waarna ze vanaf Koningsdag (en nog jaren erna) op dronk is.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Drankmakers Van Gisteren

Er zit nog een ciderproducent in de Achterhoek: Drankmakers Van Gisteren. Het zijn twee mannen uit Eibergen, Bart Enserink en Ben Freriks, die samen deze appelcider maken. Gist en sap van elf soorten Nederlandse handappels uit de Achterhoek geven deze drank haar frisse smaak en karakter. Suikers en kleurstoffen zijn er niet aan toegevoegd. De twee mannen zijn begin 2019 officieel gestart met de vergisting van appels voor de sprankelende appelwijn. De cider wordt gemaakt in een schuur in het buitengebied van Eibergen. Persen, bottelen en etiketteren gebeuren met de hand. De cider ‘Als de dag van gisteren’ zit in bruine flesjes van 33 cl en 75 cl en wordt hoofdzakelijk verkocht in delicatessenzaken.

Nozem Oil

In 2012 introduceerde de Zwarte Cross al Nozem Oil, een festivaldrank gemaakt van verschillende citrusvruchten en chili. Het wordt gepresenteerd als een race olie; mengsmering voor lichaam en geest. Het drankje (10%) zit dan ook in een stoere 1 liter verpakking in de vorm van een plastic fles motorolie. De slogan is ‘smerig lekker’. Nozem Oil is wied en zied in de Achterhoek en ver daarbuiten bekend, is uiteraard verkrijgbaar op festivals als Zwarte Cross en Mañana Mañana en ligt landelijk in de schappen van supermarkten en horecagroothandels. Ook leverbaar als shotje. De Zwarte Cross was in 2012 het eerste festival in Nederland met een eigen drankje!

De Groene Buizerd

De Groene Buizerd ofwel Achterhoeks Junglebier is een fris zomerbier (5%) dat bij de Bronckhorster Brewing Company in Rha gemaakt wordt. In de zomer van 2020 werd het bier geïntroduceerd door Feestfabriek Alles Komt Goed. Het plan was om De Groene Buizerd te introduceren op Mañana Mañana, maar door de coronacrisis is geen enkel festival in 2020 doorgegaan. Maar het bier was klaar en kwam er. De eerste batch was binnen een dag uitverkocht. De tweede batch is vanaf december 2020 verkrijgbaar.
Bijzonder aan De Groene Buizerd is de kleur groen, tenminste bij tegenlicht. En alleen dat al is bijzonder, want pilsener is meestal geel en bieren hebben vaak okerbruine tinten. Nog aparter: belangrijke ingrediënten van het bier zijn hennep en hennepstelen. Met het op de markt brengen ervan wilden zowel de festivalorganisator als de brouwer aandacht vragen voor de positieve toepassingen van hennep. In het eerste recept zat ook nog CBD-olie, ook wel cannabisolie genoemd. In het nieuwe recept is dit eruit gehaald. De Groene Buizerd zit in flessen van 75 cl. Het idee is dat je het drinkt samen met familie of vrienden. Het motto:’Niet geestverruimend, maar geestverrijkend’. Je wordt er dus niet high van.

Sloe Gin

Sloe Gin, zo heet de sleedoornlikeur (34%) die in Lochem wordt gemaakt door Ellen van der Donk. De drank staat ook bekend als Lochemse Sleedoornlikeur. De maakster komt oorspronkelijk uit Amsterdam, maar woont alweer jaren in het buitengebied van Lochem. ,,De buurman wees me erop dat op ons terrein veel sleedoornstruiken staan en dat je van de vruchten een heerlijke alcoholische drank kunt maken, namelijk sleedoornlikeur’’, vertelt ze. ,,Nu ben ik een slijtersdochter, dus ik werd meteen enthousiast. Nadat ik had getest met de toevoeging van verschillende kruideningrediënten ontstond een heerlijke drank.’’
Sloe Gin wordt voornamelijk geschonken in restaurants in de omgeving van Lochem en Laren, en is er te koop bij de slijterijen. Met name de horeca in Amsterdam gebruikt de likeur voor verschillende mixen.

Rabsz en Achterhoekertje

Twee zelf ontwikkelde drankjes komen uit de koker van Bennies Drinks: Rabsz en ‘t Achterhoekertje. Wat als een geintje begon, wordt steeds serieuzer. Het verhaal gaat als volgt. De Hengelose vriendengroep de Bennies ontwikkelde in 2017 het drankje Rabsz, een rabarberschnapps van 14% alcohol. Het idee hadden ze opgedaan in een afgelegen Duitse berghut, maar de eigenaar wilde hun het recept niet geven. Dus gingen ze in hun eigen keuken aan de slag met potten, pannen, rabarber, aardbei en vanille. Het resultaat was een fris drankje dat al snel op was. Het recept leverden ze in bij distilleerderij Toorank in Zevenaar en Rabsz werd een feit. De smaak is verrassend: het zure van de rabarber wordt weggenomen door het zoete van de aardbei en vanille. Rabsz is koud het lekkerst. Je kunt het op veel manieren drinken: als schnapps, of in de mix met jus of sprite of in een zomerse cocktail, bijvoorbeeld met Prosecco. Inmiddels wordt Rabsz in het hele land verkocht.
‘In 2020 bedenken de Bennies een tweede drankje: ’t Achterhoekertje. Een kruidenlikeur met een lichtbruine kleur. Je proeft een verrassende smaak van anijs met de aanhoudende smaken van kaneel en stoofpeertjes. De afdronk is warm en zacht. Je kunt deze kruidenlikeur (22%) het best licht gekoeld drinken als shotje. De fles is heel herkenbaar: groen en geïnspireerd op de Achterhoekse vlag, een boertje en de tekst: ‘Doar kriej proat van’.
De vrienden achter deze nieuwe dranken heten Roel Baakman, Jerry Hesselink en Dave van Aken, maar geen Bennie. Die naam komt van twee schoonvaders die vrijwel gelijktijdig overleden. Ze heetten allebei Bennie en stonden bekend als ‘de Bennies’. Een mooi eerbetoon!

De horeca

Achterhoekse gastvrijheid wordt geboden in authentieke horecabedrijven, waar een tijdloze en gemoedelijke sfeer heerst. Hotels en restaurants die bekend staan om hun goede keuken. Bij veel restaurants staan streekgerechten van verse ingrediënten op de kaart, een biertje gebrouwen in de Achterhoek of wijn van de tientallen wijngaarden uit de regio. Eén ding is zeker: gasten worden overal met open armen ontvangen.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Aalten

Albert Stoverink van d’Olde Marckt in Aalten.

Traditioneel

De Achterhoek kent van oudsher veel traditionele horecabedrijven. Herberg De Gouden Leeuw in het stadje Bronkhorst, hotel-restaurant Bakker in Vorden, hotel De Roode Leeuw in Terborg. De Gouden Karper – in de volksmond bekend als De Krent – in Hummelo. Of Erve Kots in een oude Sakische boerderij op het platteland bij Lievelde, sinds 2018 met een eigen bierbrouwerij en een bierbelevingscentrum. Het zijn allemaal mooie echt Achterhoekse familiebedrijven met een lange historie. Eigenlijk heeft bijna elk dorp wel zo’n klassieke horecazaak.

Stadsbierhuys De Waag in Doesburg dateert uit 1478 is de oudste horecagelegenheid van Nederland en staat vermeld in het Guinness Book of Records. Oerkroeg Schiller in Aalten is een echte kroeg, met een authentieke sfeer. Een vertrouwd adres voor een pilsje van de tap of keuze uit de 40 speciaalbieren. Regelmatig zijn er verrassende muzikale acts en evenementen. Dit bruine café bestaat al 350 jaar. Kleinere cafés zijn bijvoorbeeld Van Uhm in Wehl of Florijn in Gelselaar. Een vast groepje stamgasten komt er kaarten of biljarten –  een pilsje of een borrel erbij –  en kunnen hun verhaal kwijt aan de man of vrouw achter de bar. Dit zijn de pure cafés waar de tijd stil lijkt te hebben gestaan.

Vernieuwend

Uiteraard vind je ook tal van vernieuwende horecabedrijven in de Achterhoek, zoals Lev Foodbar in het centrum van Doetinchem en – van dezelfde eigenaar – Lev.by Mike in Winterswijk, gelegen bij het in de jaren dertig gegraven natuurbad, een sfeervolle locatie met uitzicht op het water. Chef-kok Mike Vrijdag werkt uitsluitend met regionale en vernieuwende ingrediënten uit de Achterhoek. Evenals Nel Schellekens, ook uit Winterswijk. Deze kok gebruikt alles van het dier en kookt ‘van kop tot kont’. Zij staat voor 100% no waste (geen afval), en houdt van ‘het korte keten koken’. Na 25 jaar chef en eigenaar van De Gulle Waard te zijn geweest, begon Schellekens voorjaar 2019 in Het Keunenhuis in Winterswijk. Haar culinaire proeftuin zit in een monumentale scholtenboerderij in het Woold. Zij is lid van Slowfood Achterhoek, de beweging die strijdt voor goed en eerlijk voedsel met respect voor het milieu en dierenwelzijn.

Inspirerende locaties

Restaurant Welgelegen in Groenlo is een inspirerende locatie, idyllisch gelegen aan de gracht, waar je een bootje kunt huren. De toiletten hebben een absolute wow-factor en het terras is een plaatje. De Ollie Mölle bij de eeuwenoude watermolen in Borculo is een restaurant met een bib gourmand. Of Orangerie De Pol tussen Doetinchem en Gaanderen. Het restaurant zit in een orangerie midden in het groen. Gekookt wordt met producten uit de Achterhoek die op fietsafstand te vinden zijn, gecombineerd met internationale kooktechnieken. De Pol is aangesloten bij Les Jeunes Restaurateurs. Bij Broods in Zeddam bestel je broodjes vanuit de auto of de fiets. Zelfs ruiters kunnen met hun paard langs het bestel- en afhaalloket rijden. En dat gebeurt regelmatig. Broods, in een karakteristiek pand met veel hout en glas, is een vaste stek voor wandelaars en fietsers aan de rand van het Bergherbos.

Meer mooie parels

Uiteraard is dit overzicht niet compleet, want er zijn nog veel meer mooie parels onder de horecagelegenheden in de Achterhoek. Sfeervol gelegen in het landschap (Havezathe Carpe Diem in Vethuizen of Van Hal in Voorst). In de dorpskern (d’Olde Marckt in Aalten of De Gouden Karper in Hummelo). In het stadscentrum (Frederik Hendrik in Groenlo of Cambrinus in Zutphen). Bij een boerderij (De Woord in Winterswijk of Op de Brusse in De Heurne). Bij een watermolen (Berentschot’s Watermolen in Winterswijk of Bistro De Olliemölle in Borculo). Of in het bos (’t Peeske in Beek of De Heikamp in Ruurlo). In een monumentaal pand (Villa Ruimzicht in Doetinchem, Het Arsenaal in Doesburg en Landgoed Ehzerwold in Almen). Of bij een kasteel (Heeren Dubbel bij Huis Bergh in ’s-Heerenberg of Keuken van Hackfort bij Kasteel Hackfort in Vorden).
Nogmaals, het zijn slechts enkele voorbeelden. Wie er meer wil ontdekken: kijk op de site van de Stichting Achterhoek Toerisme. Daar staan zo’n 80 horecabedrijven met foto en alle informatie. Of blader in de brochure ‘De smaak van de streek’, van dezelfde organisatie.

Uitgaansleven

Wat betreft het uitgaansleven: Doetinchem heeft een echt uitgaanscentrum rondom de Catharinakerk. De Grutstraat, het Simonsplein en de Waterstraat staan vol met terrassen waar het goed toeven is, ook in de nachtelijke uurtjes. Groenlo kan er ook wat van met het City Lido, evenals De Radstake in Varsseveld. Favoriet zijn de Oktoberfeesten bij de Radstake aan de Twenteroute. Het historische centrum van Zutphen telt ook veel mooie kroegen.

Wild eten in de Achterhoek

De jaarlijkse campagne Wild eten in de Achterhoek is een culinaire traditie. Vanaf half oktober tot eind januari sieren wildgerechten de menukaarten in tal van hotels van restaurants. Gasten komen voor gerechten met ree, haas, fazant, wild konijn, wilde eend, wilde duif en sinds een paar jaar ook wilde gans, allemaal uit de Achterhoek. Het wild dat geserveerd wordt, komt van jagers die meewerken aan een gezonde wildstand in de omgeving.
,,Wild uit de vrije natuur heeft een heel krachtig aroma en dát proef  je op het bord’’, zegt Erik Wolters uit Harreveld in de brochure die het wild eten in de Achterhoek moet promoten (editie 2017). Het wild is volgens de grootste wildleverancier van de Achterhoek van heel goede kwaliteit. ,,Dat heeft alles te maken met wat de natuur de dieren aan planten en kruiden te bieden heeft. Je hebt in de Achterhoek een grote verscheidenheid aan grondsoorten en vegetatie, waardoor de dieren het lekkerste kunnen uitzoeken. Een haas die heeft geleefd op de kleigrond in de Flevopolder smaakt gewoon anders dan een haas van hier.’’
De restaurants die wildarrangementen aanbieden staan in de jaarlijkse wildgids van de Stichting Achterhoek Toerisme. Dat legt ze geen windeieren, want van heinde en verre komen toeristen met gevulde portemonnees om te genieten van het wild uit deze streek.

Boeken over eten en drinken

In dit hoofdstuk boeken voor liefhebbers van streekeigen eten en drinken. De auteurs en fotografen hebben oog voor de historie en de streekgewoonten, de grond en de dieren in de Achterhoek.

Potdeurmekare

Potdeurmekare geeft een beeld van Achterhoekse gerechten en eetgewoonten gedurende de periode 1900 tot 1925. Honderd recepten van oude gerechten als moos met ribbekes, humkessoep, balkenbri-j, zwaardemaag, smalt en riestepap zijn beschreven. Vaak zijn het zware en voedzame gerechten – er werd hard gewerkt op het land of in de fabriek – die tegenwoordig niet meer op tafel komen. Potdeurmekare betekent overigens stamppot. En die is er in heel wat varianten: met winterwortels (hutspot), met appels (heite bliksem), raapstelen (stengels), witte kool (kabbes of boeskool), boerenkool (moos), andijvie (stimp-stamp), zuurkool (zoerkool) en nog veel meer. Achterin het boek staat een woordenlijst van dialectwoorden met hun betekenis.
Ook geeft Potdeurmekare een beschrijving van de eetgewoonten uit die tijd, zoals de eettijden (vesperen ofwel het eten van brokkenpap ‘s avonds), de slacht en de eetgewoonten bij feest- en hoogtijdagen. Potdeurmekare – eerste druk 1988 – is misschien wel het eerste ‘culinaire boek’ uit de Achterhoek.

Nel van kop-tot-kont-chef

In de culinaire wereld is Nel Schellekens uit Winterswijk een fenomeen. Lang voordat er sprake was van de trend om zo veel mogelijk local food te gebruiken, was er Nel Schellekens. Zij werkt zo al heel veel jaren, en ze doet dat met ziel en zaligheid. De Winterswijkse staat bekend als de ‘van kop-tot-kont chef’, tevens de titel van haar kookboek. Bij het koken verspilt zij helemaal niets, gebruikt alles van het dier en kookt dus ‘van kop tot kont’, van schil tot pit. Zij staat voor 100% no waste (geen afval), en houdt van ‘het korte keten koken’. Dat wil zeggen: plukken in de natuur, direct kopen bij boer en teler, betrokken zijn bij de hele keten. Van bodem tot bord. De Achterhoek is haar culinaire schatkamer. Zo gebruikt Nel bijvoorbeeld geen olijfolie, maar koolzaadolie en notenolie van boeren uit de streek. Ze haalt de beste smaken uit heel gewone producten, spreekt vol vuur over het leven van dieren en het omgaan met wat de natuur te bieden heeft.
In dit boek leert Nel je heerlijke gerechten te bereiden met producten uit de eigen streek. Hier vind je alles wat je nodig hebt voor het maken van bijvoorbeeld appelstroop, bloedworst, ham of ingelegde asperges. Nels recepten zijn makkelijk te bereiden en ze geeft veel culinaire informatie en praktische tips.
Na 25 jaar chef en eigenaar van restaurant De Gulle Waard te zijn geweest, kookt ze sinds 2019 in het Keunenhuis in de buurtschap Woold. Het Keunenhuis is een monumentale boerderij, eigendom van Natuurmonumenten. Een groot deel van het authentieke interieur is behouden en volledig gerestaureerd.

Smaakboek Achterhoeks Fruit

Er is een grote rijkdom aan echte Achterhoekse fruitrassen. De prachtigste appels en peren worden er sinds eeuwen geteeld, verwerkt en opgegeten. Het Smaakboek Achterhoeks Fruit maakt de kennis die er over de fruitteelt- en verwerking is, beschikbaar voor iedereen. Met mooie verhalen van vakmensen, prachtige fruittekeningen die nog niet eerder gepubliceerd zijn, praktische tips en heerlijke recepten uit de oude én de nieuwe Achterhoekse keuken. Zoals de Elzasser appeltaart, gemaakt van de appel Hermien van Eibergen; een ketchup van pruimen en peren; appel-chips; perenmarmelade en blauwe bliksem (dit is hete bliksem, gemaakt van appels én peren).
Uit de doeken gedaan wordt hoe oude fruitkennis te combineren is met vernieuwende fruitprojecten, zoals de buurtbongerd, het gebruik van lei-fruit, fruitteelt in kleine tuinen, de meersoortenboom en de mobiele pers voor het maken van appelcider en appelsap op locatie. Er staan ook nieuwe rassen in, die geschikt zijn voor mensen met een milde appelallergie, zoals de biologisch geteelde Santana.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Doesburg

Alles van de Grond en Alles van het Dier

Dit zijn twee lijfige ‘smaakboeken’ over de eco-gastronomie in Achterhoek en Liemers. Ze bieden een overzicht in de achtergronden van ons voedsel en hoe het is verbonden met cultuur, natuur, de mensen, vruchtbare grond en de toekomst. Met persoonlijke verhalen van de telers, de slagers, de kaasmakers enzovoort. Alles gelardeerd met mooie foto’s. Niet alleen hedendaagse kennis, ook de historische en traditionele kennis is meegenomen.
In Alles van de Grond gaat het over de bodem, het graan, groente en fruit en over conserveren, de wildpluk, noten en honing. Er wordt veelvuldig geciteerd uit Oud-Achterhoeksch Boerenleven van H.W. Heuvel ofwel Meester Heuvel, zoals de onderwijzer, streekhistoricus en schrijver bekend staat. ,,De menschen verbouwen er letterlijk alles wat ze noodig hebben.’’
In Alles van het Dier staan het varken, het rund en de kip centraal; en dus ook het vlees, de zuivel en de eieren. Het boek begint echter met de slacht in de Achterhoek en de Liemers, zowel in vroeger tijden als nu. Veel mooie recepten met pure smaken staan beschreven.
Smaakboek Achterhoeks Fruit, Alles van de Grond en Alles van het Dier komen uit de koker van Smaakacademie Achterhoek. Kartrekker is foodspecialist Maurits Steverink van Kenniscentrum Nelles in Silvolde.

Heerlijk in de Slangenburg

‘Leven, eten en gastvrijheid op het Achterhoekse platteland’ is de ondertitel van het boek Heerlijk in de Slangenburg. Het gaat over streekproducten uit de omgeving van kasteel De Slangenburg en de bossen in het buitengebied van Doetinchem. Hier vind je o.a. een wijngaard, een likeurmakerij, biologische kippen- en varkenshouders, molenaar en een fruitschuur. Dit boek portretteert 19 Slangenburgers. Allemaal vertellen ze trots en enthousiast over hun streekproducten, die op de kaart staan  bij restaurants, bed & breakfasts en theetuinen in de omgeving. Hartverwarmend is de zorgmoestuin, die teelt voor de Voedselbank.

Kookboek van de Achterhoek

Een mooi vormgegeven boekje met daarin een veertigtal recepten van originele streekgerechten. Van möpkes tot arftensoep, van braöderkes tot klooreerpel en van stoetepap tot poddik-in-de-tromme. De recepten zijn ingedeeld naar de dagindeling van de Achterhoeker: ontbijt, koffie zetten, middageten, pap, zon- en feestdagen. In het boekje wordt ook aandacht geschonken aan streekproducten als naegelholt, droge worst, mosterd en bier.
Het Kookboek van de Achterhoek geeft tevens een inkijkje in de (bescheiden) culinaire geschiedenis van deze streek. De auteur Karen Groeneveld uit Lochem stelde soortgelijke boekjes samen over de Veluwe en Twente, de Gouden Eeuw, de Middeleeuwen en de Hanze.

De Smaak van Winterswijk

De Smaak van Winterswijk is de titel van een boek met recepten en verhalen over eten en drinken. De auteurs: Bernard Harfsterkamp en Ubel Zuiderveld, respectievelijk natuurkenner en foodservice watcher, allebei in Winterswijk woonachtig.
In het boek staan gerechten met ingrediënten uit het Nationaal Landschap Winterswijk, zoals fluitekruid, hondsdraf, gele en witte dovenetel en bosveldkers. Het boek gaat over de smaken van vroeger en nu, en met name de verhalen daarachter. Met anekdotes en herinneringen van inwoners van Winterswijk. Ingegaan wordt op de culturele betekenis van eten, zoals de papklok die nog elke avond om twee minuten over negen luidt in de Jacobstoren. Gesprekken met Winterswijkse horecamensen als Nel Schellekens (de kop-tot-kont chef), Nadia Zerouali (culinair schrijfster en o.a. bekend van 24Kitchen) of slager Wassink. Het duo gaat ook in op de smaak van schilder Piet Mondriaan en auteur Gerrit Komrij. Kortom, ze belichten de smaak van Winterswijk in al haar facetten.

Branders tappers en brouwers

‘Branders tappers en brouwers’ geeft een mooi inkijkje in 400 jaar kroegleven in het dorp Varsseveld. Gé Duitshof beschrijft de ontstaansgeschiedenis van de horeca in het dorp, met o.a. vijftien tapperijen rond de kerk in de 17e eeuw. Want zonder kerk geen kroeg, terwijl er toen nog geen 600 inwoners waren. De 78-jarige auteur is zelf geboren in De Ploeg, het bekende zalencentrum waarvan hij zelf later eigenaar was. Vijf generaties van zijn familie stonden er aan het roer. Het lijvige boek werd op 21 december 2019 ten doop gehouden.