Mentaliteit van de Achterhoeker
Doe maar gewoon en afspraak is afspraak. In het algemeen kunnen we zeggen dat de Achterhoeker behulpzaam en bescheiden is. Hij is gastvrij en vriendelijk, zegt altijd iedereen goedendag. Samenwerken zit in zijn DNA. Hij heeft een hoge arbeidsmoraal; houdt van anpakken en d’r an. En hij houdt van feesten. De nuchtere Achterhoeker houdt niet van nøhlen ofwel zeuren. Hij is integer en oprecht, maar als hij even geen ‘nee’ durft te zeggen, zegt hij jao jao.
Wie is de Achterhoeker?
Hieronder volgt een serie citaten van uiteenlopende mensen, die nóg duidelijker maken wie de Achterhoeker nu eigenlijk is. Sommige dateren van enkele jaren geleden, maar ze zijn nog altijd actueel, want die mentaliteit verandert niet zomaar. De uitspraken komen o.a. uit de Gelderlander en de streekkranten van Achterhoek Nieuws. Ze zijn van echte Achterhoekers en van mensen van buitenaf.
,,Achterhoekers zijn als eiken balken. Het duurt even voor je die aan het branden hebt. Maar als ze branden, gaat het vuur niet meer uit.’’
Herman Kaiser, oud-burgemeester van Doetinchem
,,De mensen zijn warm, prettig in de omgang, hebben tijd voor een praatje en zijn zeker ook bereid om iets voor een ander te doen zonder gelijk een tegenprestatie te vragen. De andere kant is ook dat de Achterhoeker wat terughoudender en traditioneler is in vergelijking met mensen uit het westen.’’
Judith Kadee, voormalig directeur Villa Mondriaan in Winterswijk
,,De mensen zijn hier minder competitief en trekken meer met elkaar op. De Achterhoeker is realistisch, betrouwbaar. Hij reageert minder snel, is minder jachtig. Ja, Nederland mag wel een beetje meer Achterhoek zijn.’’
Nout Wellink, geboren in Bredevoort en o.a. oud-president Nederlandsche Bank
,,Bij ‘anpakken’ denk ik meteen aan de nuchtere Achterhoeker. Niet te veel nøhlen, maar de handen uit de mouwen. Je moet iets niet ingewikkelder maken dan nodig is. Beginnen en dan hard werken om er samen iets van te maken. En dat lukt die Achterhoekers in het algemeen heel goed. De streek bruist van de initiatieven op allerlei terreinen.’’
,,Anpakken als je iets wilt, niet opgeven en samen de schouders eronder. Dat brengt je verder en daarom zal de Achterhoek leefbaar blijven. Daar ben ik zeker van.’’
Henk Beerten, geboren in Lievelde, oud-wethouder Nijmegen, lid landelijk bestuur D’66
,,Achterhoekers willen iets betekenen voor hun omgeving. En dat wat we doen goed is, hoeven we niet altijd keihard te roepen, dat zit niet in onze aard. Als we het maar van elkaar weten.’’
Gerwin Nijkamp, hoofdredacteur van Achterhoek Nieuws in Lichtenvoorde
,,De Achterhoekers blinken uit in hard werken, nuchterheid, feesten en saamhorigheid. Ze stropen de mouwen op en roepen ‘D’r an’. Napraten over successen doen ze niet te lang, want daar houden ze niet van. Over het algemeen kun je zeggen dat de Achterhoek een gelukkige, bescheiden gemeenschap is.’’
Rob Holtslag, COO Pincvision in Doetinchem
,,Kenmerkend voor kleinschalige samenlevingen is elkaar in de gaten houden, eenvoudig blijven, de kat uit de boom kijken. Voor mij is dat een enorm gevoel van verbondenheid, van thuiskomen.’’
Dialectzanger Hans Keuper
,,Met het zelfbewustzijn van de Achterhoekers zit het tegenwoordig wel goed. Met dank aan de mannen van Normaal, en de daarop volgende generatie, die van een illegaal crosswedstrijdje het grootste festival van ons land maakte. Wij voelen ons al lang niet meer de mindere van de ‘Hollanders’. En onze cultuur bedreigen ze heus niet. Integendeel, we laten ze ervan meegenieten.’’
Columnist Zwaleman, pseudoniem voor Jan Buter uit Neede
,,De charme van ‘jao jao’ is dat de scherpe kantjes eraf worden gehaald. De jao jao-zegger leeft niet direct in onmin met degene tegen wie hij of zij ‘nee’ verkoopt. Alleen is het wel zaak een zintuig te ontwikkelen dat doorheeft wanneer het om ‘jao jao’ gaat. Het is een kwestie van de mores kennen.’’
Peter Drenth, voormalig wethouder in Doetinchem
,,Laten we niet te gering over onszelf denken. Iets meer zelfvertrouwen mogen we wel hebben. Achterhoekse beroemde sportlui (Klaas Jan Huntelaar, Robert Gesink) hebben een overeenkomst. Zij hebben geen grote bek, zijn geen opscheppers. Gewoon doen en goed je werk doen. Daar moet je niet over schreeuwen en opscheppen. Ik bun een echte Achterhoeker, maor gin typische Achterhoeker. Ik heb wél een grote bek. Haha.’’
Bennie Jolink, Hummeloër en voorman van Normaal
,,De Achterhoek is nu een sterke merknaam. Normaal heeft daar aan bijgedragen. De Superboeren zijn van invloed geweest, veel mensen zijn trots op de regio. Er zijn ook voldoende zaken om trots op te zijn. Daarom is die vlag ook zo’n succes.’’
Willy Hermans, uitgever van Achterhoekse boeken
,,Gastvrijheid staat hoog in het vaandel bij de Achterhoekers, én saamhorigheid. Twee belangrijke waarden van de Achterhoek en de Zwarte Cross.’’
Gijs Jolink van Feestfabriek Alles Komt Goed, festivalorganisator
,,Die vanzelfsprekende passie en de mentaliteit van d’r an maken de Achterhoek en daarmee onze organisatie uniek. Drie aspecten: doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg; de bereidheid om met de ‘poten’ in de klei te willen staan en ten derde: als je het vertrouwen hebt gewonnen, zijn de mensen héél trouw. Dat betekent dat het publiek blijft komen en de medewerkers door dik en dun voor hun organisatie gaan. Voor Achterhoekers zijn deze drie aspecten vanzelfsprekend, maar voor artiesten, hun managers en bezoekers van buiten de regio zijn ze dat niet.’’
Charles Droste, directeur schouwburg Amphion in Doetinchem
Parels van de Achterhoek
Eind 2017 verscheen het boek Parels van de Achterhoek met twintig indringende levensverhalen en portretten van streekgenoten die het ultieme hebben bereikt in hun vak. Zoals Guus Hiddink, Bennie Jolink, Annemarie Jorritsma, Nout Wellink, Bert Wagendorp, Lonneke Sloetjes en Henk Ovink. Deze parels vormen het levende bewijs dat je met talent en doorzettingsvermogen ver kunt komen. Ook en misschien wel vooral als je uit de Achterhoek komt. Schrijver van het boek is journalist Erik Hagelstein. Enkele citaten van hem:
,,Het gemeenschapppelijke van alle geslaagde Achterhoekers is dat ze elke vorm van protserigheid missen. Wat ze gemeen hebben: ze praten allemaal graag over hun jeugd in de Achterhoek. De zorgeloosheid in een mooie omgeving.’’
,,Achterhoekers zijn doorgaans bescheiden. Zelfs als ze uitzonderlijke prestaties leveren en succesvol zijn.’’
,,De mensen in het boek zijn in hun ambitie wat on-Achterhoeks. Als je talent hebt en je inzet, kun je een eind komen, dat bewijzen ze. Eén van die talenten is dat je in de Achterhoek leert omgaan met mensen uit alle lagen van de bevolking.’’
Uitspraken
,,Ik ben blij dat ik uit de Achterhoek kom. Als ik van die heetgebakerde types uit het westen van ons land zie, vol van zichzelf en van die opgezwollen ego’s, dan denk ik vaak: doe normaal.’’
Parel Prof. Mr. Claartje Bulten, hoogleraar ondernemingsrecht en kroonlid van de SER
,,Als ze in het buitenland vragen, waar ik vandaan kom, zeg ik I’m Grolsch.’’
Parel Peter Beets, jazzpianist, groeide op in Groenlo
,,Wat ik wel heb gemerkt is dat wij Achterhoekers niet snel het achterste van onze tong laten zien. We hebben wel een zekere bescheidenheid. Ja, dat heb ik zelf ook wel een beetje. Vind je echt dat ik in dit boek hoor, tussen al die grote namen?’’
Parel prof. dr. ing. Guus Rijnders uit Lichtenvoorde, o.a. hoogleraar nanotechnologie en materiaalkunde
,,Mijn vader vindt het niks in Almere. Als we een wandeling in het park maken, groet er niemand. Dat is hij niet gewend in Winterswijk.’’
Parel Nadia Zerouali, geboren in Winterswijk. Schrijfster van kookboeken en televisiemaakster
,,Zo erg is dat jao jao niet. Mijn vader zei altijd: kiek’n wat ’t wödt.’’ Dat is ongeveer hetzelfde als jao jao.’’
Parel en politica Annemarie Jorritsma tijdens Achterhoek College Tour in schouwburg Amphion
,,Jao jao is zoiets als ‘we zien wel’. Er is nog ruimte voor een besluit; je hoeft je niet persé ergens op vast te pinnen. De mentaliteit van de inwoners is wat afwachtend. Dat heeft ook z’n charme. Soms is morgen reageren beter dan vandaag.’’
Parel Nout Wellink, oud-president Nederlandsche Bank, tijdens Achterhoek College Tour in schouwburg Amphion
Entertainer Frans Miggelbrink
Iemand die de Achterhoeker graag op de korrel neemt, is entertainer en ras-Achterhoeker Frans Miggelbrink uit Terborg. Het blijft een geliefd thema voor zijn oudejaarsconferences in schouwburg Amphion en zijn columns in de Gelderlander.
,,Een Achterhoeker zal je nooit iets recht voor de raap zeggen. Het gaat altijd via een omweg. Of je hoort niets en dan moet je je eigen conclusies maar trekken.’’
,,Achterhoekers zijn eigenlijk te lief. Daarmee doen ze zichzelf tekort. Hij zal ook nooit tegen zijn baas in opstand komen. De hoge heren zullen het wel weten.’’
,,Eén ding moet je nooit doen in de Achterhoek: het beter weten. Daar houden ze niet van.’’
,,Een Achterhoeker vergeet nooit iets. Je moet ze niet te hard tegen de schenen schoppen. Als je een keer iets verkeerds hebt gezegd, word je dat altijd nagedragen. Alleen weet je het niet, want je krijgt het nooit rechtstreeks te horen.’’
,,Van standsverschil willen ze niets weten. Verbeeld je vooral niet dat je wat meer bent dan de buurman.’’
,,Je kunt heel ver gaan bij de Achterhoeker. Ze accepteren ook heel gemakkelijk als iemand anders is dan anders. ‘Laot Jan maor gaon, zo is hi-j now eenmaol’.’’
,,Een Achterhoeker is beslist een kleindenker. Hij draait het liefst om zijn eigen kerk heen. Ook al trekt hij de wijde wereld in, als het erop aankomt, proost hij het liefst met zijn eigen kerktoren.’’
,,Een rondje geven is goed. Vinden we leuk. Maar niet twee keer achter elkaar, want dat is dikdoenerij.’’
,,Ik was laatst in Brussel bij de EU. Kwam ik iemand van een bedrijf tegen dat een apparaat heeft uitgevonden waarmee je in ontwikkelingslanden in drie uur water kunt zuiveren. Kwam uit Groenlo! ,,Mwah, is wel een mooi ding’’, zeggen ze dan. Of: ,,Oah, is wel leuk.’’ Ze schreeuwen nooit iets van de daken.’’
Tot slot
Wie de Achterhoeker nog beter wil leren kennen, leest het boek ‘Parels van de Achterhoek’. Gaat naar de jaarlijkse oudejaarsconference van Frans Miggelbrink in schouwburg Amphion en duikt in zijn boek ‘Beste Achterhoekers’. Of leest de verhalen van ‘Achterhoekse Kearls’ met twee elftallen vol markante mannen. Het zijn de mensen die de Achterhoek nóg mooier maken.
De achtergrond van jao jao
,,De Achterhoekse samenleving is er eeuwenlang een geweest, waarin een klein aantal grootgrondbezitters de dienst uitmaakte en een grote groep dagloners en andere afhankelijken naar de pijpen van de ‘hoge heren’ had te dansen. Als een kenmerkende Achterhoekse karaktertrek geldt nu nog altijd het “jao, jao” zeggen, terwijl eigenlijk “nee” wordt bedoeld. Het was de methode van stil verzet tegen het gezag, zonder dat direct met onwilligheid of opstandigheid te confronteren, want dat kon gevaarlijk zijn.
In de archetypische Achterhoeker schuilen meerdere zielen. De eerste is er een van nederigheid en volgzaamheid. Van het vermijden van conflicten en loyaliteit aan de baas. Maar er is ook een anarchistische ziel, die het boven hem gestelde gezag minacht en die zeer gesteld is op vrijheid. Beide zijn gevormd en gepolijst in eeuwenlange onderdrukking. Zonder die twee zielen in één borst, was overleven voor het grootste deel van de bewoners heel moeilijk geweest. In de teksten van de band Normaal komt dit thema vaak naar voren.’’
De achtergrond van de Achterhoekse mentaliteit, verklaard op Berghapedia.nl. Dit digitale naslagwerk is een initiatief van de Heemkundekring Bergh.