Aalten Landschap

Het landschap in de gemeente Aalten

De gemeente Aalten omarmt de plattelandsnatuur. Dat is van juni tot eind september goed te zien aan de bloeiende bermen en akkerranden, waardoor de patrijs weer terug is in de Achterhoek. Het project ‘Samen voor de Patrijs’ kreeg hiervoor de Gouden Mispel 2017 uitgereikt. Hieronder lees je er alles over. En over al die andere mooie natuur in de gemeente, zoals het glooiende essenlandschap bij Aalten en Barlo, natuurgebied ’t Aaltense Goor, de IJzerlose Rug of het Kloosterlandschap bij Bredevoort, beek de Slinge of de Keizersbeek. En nog veel meer. En niet te vergeten: een deel van de gemeente Aalten ligt in het prachtige Nationaal Landschap rondom Winterswijk.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Bloeiende akkerranden

De bloeiende akkerranden zijn niet alleen mooi om te zien, maar leveren nog veel meer op. De bloemen, planten, wortels en knollen vormen voedsel voor insecten, bijen, wild en vogels. Daarnaast biedt de akkerrand deze dieren dekking en beschutting. De akkerranden beschermen de landbouwgewassen tegen ziektes en wildvraat. Sinds 2013 worden de bermranden ingezaaid in het kader van het Akkerrandenproject. Drie verschillende mengsels worden gebruikt: een mengsel van de Wildbeheereenheid met extra zonnebloemen, een faunaweidemengsel en een patrijzenmengsel. Dit laatste heeft een positieve invloed op de patrijzenstand binnen het patrijzenproject.

De akkerranden zijn belangrijk voor de bijen. Helemaal nu een groot deel van de bijen met uitsterven bedreigd wordt. Zonder bijen geen bestuiving, geen bevruchting en geen voortplanting. De instandhouding van vele planten en dieren komt zonder de bij in gevaar. Vooral de honingbij is veelal in de akkerranden te vinden; deze zorgt voor de honingproductie. De biodiversiteit vaart er dus wel bij. Er zijn in Nederland naast de honingbij nog 357 soorten wilden bijen, inclusief de hommels. Daarnaast bestaan er 330 soorten zweefvliegen; dit zijn belangrijke bestuivers en bladluizenbestrijders. Ook zijn er 71 soorten dagvlinders, waarvan 32 procent bedreigd wordt. Het aantal insectensoorten is de laatste jaren drastisch afgenomen. Om verdere afname tegen te gaan is er een aantrekkelijke gevarieerde bloemrijke omgeving nodig.
De werkgroep Akkerranden, in 2013 opgericht, stimuleert agrariërs en particulieren elk jaar weer om de akkerranden in te zaaien. Ook de agrarische natuurvereniging PAN en de gemeente Aalten doen dat. PAN staat voor Particulier Agrarisch Natuurbeheer.

Samen voor de Patrijs

Natuurlijk Achterhoek Gemeente AaltenHet boerenland van de Achterhoek behoort van oudsher tot de belangrijkste broedgebieden van patrijzen in Nederland. Maar ook hier ging het aantal patrijzen hard achteruit. Tijdens het landelijke ‘Jaar van de Patrijs’ in 2013 sloegen vijf partijen met succes de handen ineen: de Agrarische Natuurvereniging PAN, de Vogelwerkgroep Zuidoost Achterhoek, de Wildbeheereenheid Aalten en Omstreken, Vogelbescherming Nederland en de gemeente Aalten.

Akkerranden en bermen werden zoals gezegd ingezaaid met bloemenmengsels. En boeren kregen het advies om de akkers na de oogst niet helemaal leeg te halen, maar wat te laten liggen als voer voor de vogels. De patrijzen kunnen nu genoeg voedsel vinden in de vorm van insecten en zaden. De kruidenrijke en ruige akkerranden en de graanstoppelvelden bieden de patrijzen inmiddels alles wat ze nodig hebben. Die aanpak werkt. Bij het begin van het project in 2013 werden er slechts drie patrijzenpaartjes geteld; vijf jaar later was dit aantal al toegenomen naar rond de 40. In de hele gemeente Aalten zijn al meer dan 70 broedparen gemeld. Dat zullen er inmiddels nóg wel meer zijn.

Het project ‘Samen voor de Patrijs’ is begonnen in de gemeente Aalten en vervolgens uitgerold in de hele Achterhoek. De patrijs doet het steeds beter. Er zijn in de regio honderden vrijwilligers opgeleid die de wilde vogels kunnen tellen. Inmiddels krijgt het initiatief navolging op diverse plekken in Nederland. Zelfs van over de Duitse grens is er belangstelling voor het project. ‘Samen voor de Patrijs’ kreeg in november 2017 de Gouden Mispel 2017 uitgereikt door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Geroemd werd de bijzondere en vruchtbare samenwerking tussen vogelbeschermers, wildbeheereenheid en lokale overheid, om de prachtige landvogel te behouden. De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap wil met deze prijs goede en mooie landschapsinitiatieven stimuleren.

Vijf fietsroutes langs de bloeiende akkerranden zijn gebundeld in een boekje, dat verkrijgbaar is bij de VVV. De routes variëren van 19 tot 31 kilometer en leiden door de buurtschappen Heurne, Haart, Lintelo, IJzerlo, Barlo, Dale, kortom door het buitengebied van de gemeente Aalten. De Patrijzen-fietstocht (21 km) voert door een stukje van het Nationaal Landschap. Als je geluk hebt kun je de patrijs hier spotten. De routes zijn uiteraard het hele jaar te fietsen, maar de bloeiende akkerranden zijn van eind juni tot eind september te zien. Op een aantal locaties zijn informatiepanelen geplaatst over het project. Ook worden excursies georganiseerd.

Dekzandrug en essen

In de gemeente lopen dekzandruggen die zichtbaar zijn als verhogingen in het landschap, eigenlijk is het een langwerpige glooiing. Er loopt zo’n rug van Aalten naar Zelhem, de Halse Rug. De IJzerlose Rug strekt zich uit van Aalten tot Dinxperlo. Het is de zuidwest-rand van het Oost-Nederlands Plateau, die zo’n 200.000 jaar geleden ontstaan is. De goed ontwaterde grond op de rug was zeer geschikt voor landbouw. En die werd nog eens verbeterd door bemesting. Schapenmest en plaggen uit de potstallen werden jaar na jaar uitgestrooid over het land. Hierdoor ontstonden de karakteristieke bollende akkers, de esgronden. De Aaltense Es loopt van het midden van het dorp Aalten tot aan buurtschap Dale. De Barlose Es vind je in de buurtschappen Barlo en Dale. De Barlose Es is omgeven door kampen. Kampen zijn ontginningen vanuit één boerderij, ook wel ‘eenmanses’ genoemd. Zandwegen verbinden de essen en de boerderijen met elkaar. Vanaf de kronkelende Tammeldijk in de buurtschap IJzerlo heb je goed zicht op het omliggende essenlandschap. De opvallende hoogteverschillen zijn wonderschoon en bijzonder fotogeniek!

Hessenweg

Het ruige landschap van de Achterhoek bestond in vroeger tijden voornamelijk uit uitgestrekte bossen en moerassen. De dekzandruggen waren relatief droog. De doorgaande wegen liepen over deze ruggen; ze lagen hoger en bleven daarom droog in de winter. Over de dekzandruggen liepen de handelswegen vanuit de deelstaat Hessen in Duitsland (vandaar de naam hessenwegen) naar de hanzesteden Doesburg, Zutphen, Kampen en Deventer. De karakteristieke Romienendiek tussen Aalten en Varsseveld is zo’n oude handelsroute. Ook bij Hummelo en Keppel ligt nog een originele hessenweg. Het dorp Aalten was een pleisterplaats aan de kruising van twee van dergelijke wegen, waarlangs de Duitse kooplieden met hun handelswaar ons land binnentrokken.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Kerkenpaden

In de Achterhoek was een heel netwerk aan kerkenpaden. De kerkgangers liepen binnendoor naar de kerk, over zandpaden, over weilanden en bruggetjes, langs slootjes en door bossen. Vaak liep men over andermans grond, maar iedereen kreeg recht van overpad. Met de ruilverkaveling in de jaren zeventig van de 20ste eeuw verdwenen de laatste kerkenpaden, samen met vele houtwallen en drinkpoelen voor het vee. Vanaf begin jaren negentig werden in verschillende gemeenten initiatieven ontplooid om de oude kerkenpaden in ere te herstellen. In de gemeente Aalten zijn dat ’t Bleikertpad en ‘t Dieksken in De Heurne. Vrijwilligers van Stichting ’t Olde Karrespoor zorgen voor het onderhoud. De paden zijn opgenomen in diverse fietsroutes.
Een ander bekend ‘pad naar de kerk’ is de Veenhuisweg, die van Bredevoort naar de Kreuzkapelle in Hemden in Duitsland loopt. Tijdens de Reformatie liepen de  katholieken naar kapelletjes vlak over de grens om de mis bij te kunnen wonen.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Natuurgebieden

Er liggen enkele natuurgebieden in het Nationaal Landschap. Het Kloosterbos en de Slingeplas bij Bredevoort en Landgoed ’t Walfort en het Loohuisbos bij Aalten.

Kloosterbos

Wat iedereen in Bredevoort en omgeving weet is dat de naam Kloosterbos herinnert aan het klooster Nazareth, ook wel Klooster Schaer genoemd. Het klooster lag aan de rand van de grote Schaersheide en vervulde in de Late Middeleeuwen een belangrijke rol in de Heerlijkheid Bredevoort. Lees meer hierover onder Religieus Erfgoed.


Het Kloosterbos maakt deel uit van landgoed ’t Klooster, ten noorden van Bredevoort. Het landgoed bestaat behalve uit bos uit agrarische gronden en enkele boerderijen. Het Kloosterbos bestaat uit een klein bosperceel met landweren. Deze gracht- en walrestanten staan bekend als de Kloosterschans. Het terrein werd waarschijnlijk als uitvalsbasis gebruikt in het laatste deel van de Tachtigjarige Oorlog. Tussen 1572 en 1630 lag Bredevoort herhaaldelijk onder vuur en in die tijd werden er in de omgeving vele aarden versterkingen aangelegd. Het ‘kloosterlandschap’ zelf bevindt zich feitelijk onder de grond. Bij droog weer kun je het zien liggen. De leemgaten herinneren ook aan het bakken van kloostermoppen. De stenen van Nazareth werden gebruikt voor de vestingwerken in Groenlo en Bredevoort.

Het gebied ligt op een soort plateau dat is ontstaan onder invloed van landijs en ligt ongeveer 28,5 meter boven NAP, terwijl het beekdal ter hoogte van de Schaersbeek ongeveer 10 meter lager ligt. Door het bos loopt de markante Kloosterdijk, met halverwege de Twaalf Apostelen. Twaalf imposante oude beuken waarvan er inmiddels nog maar acht over zijn. Ter hoogte van deze bomen stroomt nog een ongekanaliseerd beekje, dat uitmondt in de Schaersbeek.

Slingeplas

De Slingeplas ten oosten van Bredevoort is een voormalige zandwinput, en tegenwoordig een favoriete recreatieplas. De wateroppervlakte bedraagt circa 19 hectare. De Slingeplas en haar directe omgeving is een karakteristiek broekgebied. Door de zandafgravingen blijft het gebied nat door opwellend grondwater en overstromingen van de naastgelegen beken. De plas is door een dijk gescheiden van de Slinge en wordt bij hoog water ook als overloopgebied gebruikt. Het recreatiegebied heeft een totale oppervlakte van 34 hectare. Naast negentien andere gebieden is de Slingeplas onderdeel van het in 2005 door de Nederlandse overheid uitgeroepen Nationaal Landschap Winterswijk.
Exploitant sinds 2020 is vakantiepark De Twee Bruggen uit Winterswijk, de buurman die de recreatieplas van de gemeente Aalten pacht. De plas blijft grotendeels zoals hij is. Natuurbeleving voor bezoekers en campinggasten is het belangrijkste: rust en ruimte, surfen en kanoën, wandelen en fietsen rondom de plas.

’t Walfort

Landgoed ‘t Walfort is gelegen aan de Boven Slinge tussen Aalten en Bredevoort. De havezate staat op een plek waar vroeger een doorwaadbare plaats in de beek lag. De grenzen van het landgoed zijn in de wijde omgeving afgebakend met twaalf jachtpalen. Deze palen, gemaakt van rode Bentheimer steen, dateren uit het begin van de 19e eeuw. De oudste vermelding van havezate ’t Walfort is van 1402, maar de plek werd al langer bewoond. Het huis dat we nu zien is deels uit de 16e eeuw. In die tijd werd er vier keer per jaar recht gesproken. De gemeente Aalten droeg in 2003 ’t Walfort en het naastgelegen 18e eeuwse boerderijtje Eskes in erfpacht over aan Het Geldersch Landschap & Kastelen. De organisatie beschrijft de natuur op het landgoed mooi op haar website. Een stukje tekst is daarvan overgenomen:

,,Havezate ’t Walfort en de bijbehorende boerderij Eskes liggen in het kleinschalige Achterhoekse coulissenlandschap tussen Aalten en Bredevoort. Door het gebied lopen een brede beek, veel houtsingels en een prachtige oude eikenlaan. Het huis en het gebied er omheen zijn niet toegankelijk voor publiek. In de omgeving en bij boerderij Eskes kan wel gewandeld en gefietst worden. En er zijn veel recreatieve voorzieningen, waaronder een picknickplek en een familiecamping.

In dit cultuurlandschap met oude bomen en veel ondergroei vinden vooral veel vogelsoorten een plek. De weilanden in dit gebied worden weinig bemest. In de boorden en greppels groeien interessante plantensoorten. In het struikgewas nestelen kleine zangvogels als zwartkop, tuinfluiter en winterkoning. Ook de wielewaal, grote lijster, bosuil en zwarte specht komen hier voor. De groene specht zoekt op de schrale graslandjes en bij mierenhopen naar voedsel. Bij de beken zijn veel watervogels te vinden.
Het natte grasland wordt ecologisch beheerd. Dat komt de plantensoorten ten goede. Langs verschillende greppelranden groeit de zeldzame koningsvaren. Er komen wilde leliesoorten als de bosgeelster voor. Ook soorten als dalkruid, salomonszegel en vogelmelk zijn hier te vinden. In de bermen van de Walfortlaan groeit veel dagkoekoeksbloem.’’

Loohuisbos

Het Loohuisbos ten oosten van Aalten ligt ingeklemd tussen de Loohuisweg en de Haartseweg. Dit gebied is onderdeel van een oud hoevenlandschap. Het bestaat uit gras- en bouwland omringd door houtwallen en oud bos. De grove dennen in het bos zijn veelal ouder dan honderd jaar. Er komen dan ook veel vogelsoorten voor die bij oude bomen horen: de boomklever en de grote bonte- en groene specht. Aan ree en kleine zoogdieren biedt het Loohuisbos voedsel en dekking in een verder open, agrarisch landschap. En de rosse vleermuis huist in het gebied. Een van de twee bosplassen is door verdroging dichtgegroeid met berk en eenjarig wollegras. Het andere ven bevat nog water. Hier leeft de groene kikker. Verder komen in het bos veel rode mieren voor. Her en der bevinden zich grote mierenhopen. Wie ze wil zien, moet eens meegaan met een excursie van de IVN. Natuurmonumenten verricht er onderhoudswerkzaamheden en houdt daarbij uiteraard rekening met de natuurwaarden, zoals bijzondere bomen en de mierenhopen. Naast de plas zijn enkele banken geplaatst, zodat mensen er kunnen genieten van dit mooie stukje natuur.

Het Aaltense Goor

Het Aaltense Goor is een bijzonder veenontginningslandschap. Het is een wonderschoon natuurgebied met een broedvogeldichtheid die tot de hoogste van Nederland behoort. Na de laatste ijstijd is in deze laaggelegen kom een veengebied ontstaan, omsloten door het Oost-Nederlands plateau in het oosten en twee zandruggen in het noord- en het zuidwesten. Vanaf circa 1850 tot 1900 werd het Aaltense Goor ontgonnen en verdeeld in vele kleine kaveltjes, omzoomd door houtwallen. Het grootschalig agrarisch landschap ten noorden van het Aaltense Goor is als ruilverkavelingsgebied in de jaren 70 van de vorige eeuw ontstaan. Een deel van het Aaltense Goor is echter kleinschalig gebleven. Dit deel, direct ten noorden van de Romienendiek, weerspiegelt de oude agrarische cultuur, zoals die tot in het begin van de 20ste eeuw gebruikelijk was.

De herinrichting van het Aaltense Goor en Zwarte Veen is onderdeel van het gebiedsproces Baakse Beek-Veengoot. In 2010 (en 2013) is het voormalig agrarisch bedrijf Luiten aangekocht voor de realisatie van natuur-, water- en klimaatdoelen. Sindsdien is er veel gebeurd en is in 2017 een nieuw plan tot stand gekomen met brede steun van diverse instanties in het gebied. De ligging van het gebied biedt mogelijkheden voor waterberging en – door de aanwezigheid van kalkrijke kwel – kansen voor hoogwaardige, klimaatbestendige natuur. Door realisatie van het plan komt er in de komende jaren meer ruimte voor water en krijgt de natuur meer de kans om te herstellen. Ook is er oog voor recreatie en landbouw in het Aaltense Goor.

De inrichtingsschets is inmiddels vastgesteld. Vanaf 2019-2020 gaat het waterschap ermee aan de slag, samen met o.a. de gemeenten Aalten en Oude IJsselstreek, natuurorganisaties, Staatsbosbeheer, de Venneboeren en de Vennemarke. Op deze pagina van het Waterschap Rijn en IJssel vind je de meest actuele informatie over dit project. Op onderstaande panoramafoto zie je dat aan één kant van het Aaltense Goor windmolens het landschap domineren.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Nog meer natuur

Vier majestueuze beuken, ook wel poortwachters genoemd, vormen een zeer markant geheel in het Beestmanbos in buurtschap Haart, ook gelegen in het Nationaal Landschap. Ze staan aan weerszijden van een smal paadje van de Spiekerweg naar de Bosweg, dat ieder jaar smaller lijkt te worden. Dichtbij het Beestmanbos ligt de oude scholtenboerderij Beestman, die dateert van 1876. Aan de Beestmanweg staan nog mooie twee boerderijen: Beestmanhuisje en Beestman Nieuwhuis.

Net buiten het dorp Aalten ligt het oude landgoed het Smees, met het prachtige Nannielaantje. Dit laantje is genoemd naar Johanna Geertruida (Nannie) van Hopbergen (1849-1924). Zij was de dochter van de plaatselijke grootgrondbezitter majoor J.W. van Hopbergen en trouwde met de Aaltense notabel Adriaan Pieter Slicher van Bath. Aan het eind van het Nannielaantje ligt de bijzondere grafheuvel, die de Aaltense burgemeester Christian Caspar Stumph liet aanleggen. Lees meer hierover onder Religieus Erfgoed.

Authentieke elementen dragen ook bij aan het landschap in de gemeente Aalten. Zoals de drie molens: Wenninkmolen in Lintelo, Teunismolen in De Heurne en Prins van Oranje in Bredevoort. Bij alle drie worden nog altijd (biologische) granen gemalen. Of de oude bakhuisjes die hier en daar nog bij een boerderij staan. Met zo’n bakoven werd vroeger het hele gezin of zelfs de buurt van brood voorzien. Stichting Bewaar ‘t Olde zet zich in voor de restauratie en het weer in gebruik nemen van de historische bakovens. In een traditionele takkenbosoven of houtoven bak je de heerlijkste vloerbroden. Regelmatig verzorgt de bakovengroep demonstraties voor belangstellenden.

Of theetuin ’t Lerinkshof met mooie tuinen, poelen en houtwallen in de buurtschap Lintelo. Een natuurpad loopt langs de kikkerpoelen en in de weilanden grazen Galloway-runderen. En dat allemaal op het terrein van de familie Te Kloeze. Toeristen maken hier gemakkelijk  kennis met een stukje Achterhoekse natuur.

Historische boerderijen

In een agrarisch landschap kun je niet om de boerderijen heen. In de gemeente Aalten zijn er verschillende met een lange geschiedenis of een bijzonder verhaal.

Beestman, Haart

‘De tijd is kort. De dood is snel. Wacht u van zonden. Zoo doet gij wel’. Deze moraliserende tekst is te lezen op de gevelsteen van boerderij Beestman in buurtschap Haart, het groene hart van de gemeente Aalten. Het is een pracht exemplaar met een geschiedenis die teruggaat tot rond 1700. Eerst stond hier een ‘los hues’, dat wil zeggen dat zowel de beesten als de mensen in dezelfde ruimte sliepen. Met een ingrijpende verbouwing in de jaren 1866 en 1867 is de huidige stand van Beestman ontstaan. Achter de boerderij staan drie schuren die allemaal met elkaar verbonden zijn en zo een zogeheten ‘driekapper’ vormen. Vóór de boerderij is een statig herenhuis opgetrokken met een prachtige tuin eromheen. Beestman heeft de monumentenstatus. Voor de restauratie van de boerderij ontving de familie Kasten de Monumentenprijs 2012. Op het landgoed aan de Beestmanweg staat nog twee oude boerderijen: Beestmanhuisje en Beestman Nieuwhuis. Daarachter bevindt zich het Beestmanbos.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Boerenhoeve Eskes, Aalten

De boerenhoeve Eskes hoorde van oudsher bij het landgoed en havezate ‘t Walfort tussen Aalten en Bredevoort en dateert uit tweede helft 18e eeuw. Een steen met inscriptie in de gevel geeft het jaartal 1776 aan. Het rijksmonument aan de Walfortlaan 3 heeft een karakteristiek uiterlijk met en prachtig afhangende zadeldak en lage muren. Bij de bouw werden mogelijk materialen gebruikt van de gesloopte bovenverdieping van de havezate ‘t Walfort. Sindsdien is er niet veel aan het huis veranderd, zelfs de erfinrichting met bijbehorende waterput is goed bewaard gebleven. Het boerderijtje ligt pal naast de Bolle Es en is net als de havezate in beheer bij het Geldersch Landschap & Kasteelen. Met de jaarlijkse Open Monumentendag is Eskes te bezichtigen.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

De Welsker, De Heurne

De monumentale scholtenboerderij De Welsker ligt aan de Spekkendijk 26 in De Heurne. De Welsker speelde vanaf de 14e eeuw een belangrijke rol in deze regio. De ‘Hof te Weschelo’ werd in 1370 al vermeld en was eigendom van de Heer van Anholt. De jaarlijkse hofdag werd hier gehouden. Horigen betaalden er hun afdrachten en er werd recht gesproken, waardoor men ook kan spreken van Scholte Welsker of Hof Welsker. Het is een historische plek met een authentieke uitstraling. Het complex heeft de status van rijksmonument.

In zijn huidige verschijningsvorm dateert het statige voorhuis uit 1825; de rechterzijde is uit  1840 en het achterhuis uit 1914. Naast het gebouw staat een veeschuur uit 1825 en een varkensschuur uit 1933. Het voorhuis valt op door de esthetische kwaliteiten zoals de zorgvuldige detaillering van gevels, vensters en ramen. Ook heeft het voorhuis een rijk uitgevoerd interieur met gaaf bewaarde indeling en details, zoals de tegelvloeren.
Lange tijd heeft de boerderij leeggestaan, verval dreigde. In 2018 is De Welsker verkocht. Het boerderijcomplex kent fors achterstallig onderhoud en dient grondig gerenoveerd te worden. Vanwege de status van rijksmonument zullen de daarvoor geldende regels in acht genomen moeten worden. Bijzonder is dat er ondanks de historische achtergrond mogelijkheden zijn voor diverse nevenfuncties, mits het monument behouden blijft. Binnen het bestemmingsplan zijn er verschillende alternatieven, bijvoorbeeld op het terrein van recreatie, zorg of een ambachtelijk bedrijf.

Ovink Ni-jhuus, De Heurne

Op een van de hoogste punten in het landschap in De Heurne staat het oudste huis, Ovink Ni-jhuus. Het dateert uit 1786 en staat aan het Ovinkveld 4. Deze markante boerderij is een rijksmonument. De vroegst bekende eigenaar van een boerderij op deze plaats was Herman Ovink, in 1633. Op de voorgevel staat het jaartal 1786, het jaar waarin het pand waarschijnlijk belangrijk verbouwd werd. Mogelijk werd toen Ni-jhuus aan de naam toegevoegd, ofwel Nieuw Huis. Het pand bevat een antieke keitjesvloer uit 1790; de ramen zijn ongewijzigd.
Boerderij Ovink heeft waarschijnlijk eerst deel uitgemaakt van het nabijgelegen De Welsker, maar ontwikkelde zich in de Late Middeleeuwen tot een zelfstandige boerderij met grote invloed. Zo werd boer Ovink later ook betrokken bij de rechtspraak, gehouden op De Welsker.

De Nijman, De Heurne

Boerderij De Nijman aan de Nijmansdijk in De Heurne dateert uit 1805 en is een hallenhuisboerderij met slechts één bouwlaag en een zolder. Dit type boerderij is kenmerkend voor Oost- en Midden-Nederland. De vrijstaande schuur is deels in baksteen opgetrokken en deels voorzien van een houten gevelbekleding. Op het erf staat een bakhuisje. Voor het huis staat een indrukwekkende meer dan 200 jaar oude rode beuk. Dat is goed te zien vanaf de Nijmansdijk. De boom is vergroeid met het ijzeren hek.

De Neeth, Barlo

In de buurtschap Barlo, in het noorden van de gemeente, bevindt zich boerderij De Neeth. De ligging aan de voet van een hoge es is buitengewoon mooi. De Neeth is geen eeuwenoude boerderij, en hoort wellicht niet helemaal thuis in het rijtje historische boerderijen, maar hij is ook niet meer de jongste. De Schoppe, een uit 1910 daterende schuur, is grotendeels in de oude staat gebleven. De schuur heeft lange tijd dienst gedaan als stalling voor vee en opslagruimte voor graan en hoort bij de in 1914 opnieuw opgetrokken boerderij. De Schoppe fungeert nu als boerderijmuseum. Een verzameling gebruiksvoorwerpen voor huishoudelijk- en boerenwerk is hier bijeen gebracht. De verzameling geeft een goed beeld van de manier waarop de bevolking vroeger in de Achterhoek leefde en werkte.
Naast de boerderij is in 2004 een eeuwenoude  houten bergschuur van zwarte planken herbouwd. Deze komt van boerenplaats De Smoege uit de aangrenzende buurtschap Dale. Er staan kleine en grote landbouwwerktuigen in. Op het erf van boerderij De Neeth vind je ook nog een speeltuin, een pannenkoekhuis en een Kannenhuuske met een verzameling koffiekannen. De historie staat dus hoog in het vaandel bij de familie Sonderlo. De melkveeboerderij is ook nog eens volop in bedrijf.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Landgoed Eppink, Dale

Aan de Romienendiek 4 ligt verscholen tussen bossen en houtwallen Landgoed Eppink, de naam voor de boerderij van Jan en Joke Mateman. Dit is een karakteristiek boerderijcomplex. De boerderij, evenals een aantal andere boerderijen in de buurtschap Dale, was in de late Middeleeuwen in het bezit van het klooster Nazareth. De bewoners Jan en Joke Mateman doen er alles aan om het publiek kennis te laten maken met het boerenleven. Je kunt er rondleidingen krijgen over het landgoed, het oude kampenlandschap en de prachtige siertuin. Groepen worden op de deel ontvangen met koffie en krentewegge. Jaarlijks wordt er een oogstfeest gehouden. Op deze dag worden demonstraties gegeven van historische landbouwwerktuigen en het handmatig oogsten. ’s Winters is het enkele malen het decor van de midwinterhoornblazers. Op het programma stonden ook al eens een slachtvisite, een hessentocht en ploegwedstrijden.
Schuin tegenover Landgoed Eppink, aan de Romienendiek 2, staat een villa die in 1924 gebouwd werd. Het huis valt op omdat het een herenhuis is in een gebied met voornamelijk hallenhuisboerderijen. De architectuur vertoont zowel neo-renaissancistische als eigentijdse invloeden. De villa is tegenwoordig een rijksmonument, maar is niet toegankelijk voor publiek

Wijngoed De Hennepe, Dale

Ook aan de Romienendiek, op nummer 3, ligt wijngoed De Hennepe van Hans en Jannie ter Haar, lid van de Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers. Boerderij de Hennepe dateert van 1947 en is de geboorteplek van Hans. De vorige boerderij stond in het weiland en is plat gebombardeerd op de dag dat Aalten bevrijd werd. Opmerkelijk is de blauwe schuur in de wei naast de wijnboerderij, die de Tweede Wereldoorlog wel heeft overleefd. De kleur is te typeren als oudblauw, iets dat je niet zo vaak tegenkomt in de Achterhoek. Ook het feit dat het gebintwerk aan de buitenkant zit, en de planken aan de binnenkant, is opvallend. Het gebouwtje is zeker al honderd jaar oud en is van oorsprong een timmermanswerkplaats. Het is de bedoeling dat het blauwe boerenbouwsel ooit wordt opgeknapt. Al zal de blauwe kleur altijd blijven, stelt Jannie ter Haar.
Wat betreft de wijnboerderij: sinds 2004 telen de Ter Haars druiven op de eeuwenoude esgronden. De druiven worden geteeld op een zo natuurlijk mogelijke wijze. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van ondergroei met gras, klaver en bloemen. Ondergroei stimuleert via het bodemleven de bodemvruchtbaarheid. Klavers binden stikstof, zodat kunstmest nagenoeg niet nodig is. En bloemen trekken nuttige insecten aan, die schadelijke insecten opeten. Met veel zorg worden de druiventrossen geoogst en verwerkt tot Achterhoekse wijn.

Erfgoed

De gemeente Aalten heeft een rijke plattelandscultuur. Er is nog veel terug te zien van het boerenleven: oude scholtengoederen, boerderijen en molens. Tradities worden in ere gehouden, zoals brood bakken in traditionele bakhuisjes. Er zijn twee fietsroutes van ongeveer 35 kilometer die het cultuurhistorisch erfgoed in de gemeente met elkaar verbinden (kijk onder Wandelen en Fietsen). Ook is er een site waar het erfgoed centraal staat.
Samen met de gemeenten Oost Gelre en Winterswijk heeft Aalten erfgoedbeleid opgesteld voor de periode 2021-2024 onder de titel ‘Wi-j doet ’t samen’. Enkele thema’s zijn: Historische interieurs, Wederopbouw, Kerkenvisie Oost Achteroek, Energietransitie en erfgoed, het Cultuur- en Erfgoedpact. Verder is er o.a. aandacht voor de instandhouding van het erfgoed, de rol van vrijwilligers en lokale projecten. ‘Wi-j doet ’t samen’ is een lijvig en interessant project. Het beleid is te lezen in de Erfgoednota 2021-2024.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Erfgoedprijs

Sinds 2008 reikt de gemeente jaarlijks de Erfgoedprijs uit tijdens Monumentendag. De winnaar van 2018 is uitgeverij Fagus uit IJzerlo. Hans de Beukelaer, geboren en getogen in Aalten, heeft sinds 1991 meer dan 250 boeken uitgegeven van hoge kwaliteit. Ruim een kwart daarvan schreef hij zelf; een groot deel gaat over de Achterhoek. Bijvoorbeeld over de industriële ontwikkeling, de textielnijverheid, een hardloper (de legendarische Aaltenaar Gerard Tebroke), de serie Roerige Jaren in Aalten en over familiebedrijven in de regio. Fagus ofwel Hans de Beukelaer (Fagus is Latijn voor beuk) heeft alles in eigen hand: de schrijverij, de uitgeverij en de vormgeving van de uitgaves. Alles onder één dak. De auteur en eigenaar is een ware ambassadeur voor de gemeente Aalten en voor de Achterhoek.

Andere winnaars van de Erfgoedprijs zijn o.a. De Heerlyckheid Bredevoort (2020). Het voormalige Sint Bernardus is door Jos Betting en Nicole Prinsen veranderd in een hotel en restaurant. Erfgoed, een eigentijdse invulling en economische bedrijvigheid gaan hier hand in hand.
Verder molenaar Martie te Brake die zich al 40 jaar inzet voor de molens in de gemeente Aalten (2019); Bredevoorts Belang voor de realisatie van het Vestingpark in Bredevoort (2017); Johannes Hoven en Freek Diersen voor het behoud van het gemeenschappelijke Duits-Nederlandse erfgoed, waaronder de grensstenen aan de Keupenstraat in Dinxperlo (2016); en stichting De Gaostok (2015) voor het samenstellen van lespakketten over erfgoed voor basisscholen.

Bezield Erfgoed

Het boek Bezield Erfgoed beschrijft rijks- en gemeentelijke monumenten, karakteristieke boerderijen en de herkomst van straatnamen in de hele gemeente Aalten. Dit naslagwerk is samengesteld door Jos Wessels uit Bredevoort, in samenwerking met ADW, de oudheidkundige werkgemeenschap Aalten-Dinxperlo-Wisch. Vanuit het landschap worden de wegen en monumenten beschreven. Met name de geschiedenis van de buurtschappen komt tot zijn recht. Het boek gaat zelfs terug tot de Middeleeuwen. Het eerste deel behandelt wanneer de gemeenten Aalten en Dinxperlo overgingen tot straatnaamgeving, over het hoe, wanneer en waarom. Maar liefst 601 straten, paden en gängeskes komen in alfabetische volgorde aan bod. Het is een kijk- en leesboek, 400 pagina’s, uitvoering in full colour op A4-formaar met ruim 600 foto’s, veelal historisch en vaak niet eerder gepubliceerd. Bezield Erfgoed verscheen najaar 2019.

Landschaps ontwikkeling

Samen maken we het landschap

De gemeente Aalten voert een actief beleid om het platteland aantrekkelijk te houden. Dit beleid staat onder andere in het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) en de Beleidsnotitie Plattelandsontwikkeling, te vinden op de website. ,,We werken aan het behouden en versterken van het kenmerkende kleinschalige landschap en de bos- en natuurgebieden. Daarnaast willen we ruimte en ontwikkelingsmogelijkheden bieden voor (agrarische) bedrijven. Bovendien moeten mensen in het buitengebied kunnen wonen en recreëren. Dit krijgen we alleen voor elkaar door samenwerking met alle partijen in het buitengebied. Het motto is dan ook: Samen maken we het landschap!’’

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Subsidies voor landschap & natuur

De provincie Gelderland en de gemeente Aalten stellen subsidie beschikbaar voor de aanleg van nieuwe landschapselementen, of voor het herstel van bestaande elementen. Zoals voor aanleg en onderhoud van poelen, knotbomen of elzensingels, hagen en heggen. Ook is er bijvoorbeeld budget voor educatieve voorlichting gericht op onderwijs, burgerparticipatie en het vergroten van de maatschappelijke betrokkenheid bij het landschap.

Voor de uitvoering van de plannen werkt de gemeente samen met verschillende lokale en regionale partners. Een belangrijke partner is het PAN, dat staat voor Particulier Agrarisch Natuurbeheer. Ook de Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG) voert projecten uit in het kader van de Landschapsregeling. En dan is er nog de Stichting Vrijwillig Landschapsbeheer Achterhoek (StiVLA). De educatieve activiteiten worden uitgevoerd door de Stichting Staring Advies.

Eén boom mot kunn’n

In navolging van initiatieven in onder meer in Bronckhorst en Lochem, is ook in de gemeente Aalten het project ‘Eén boom mot kunn’n’ uitgevoerd. Veel vrijstaande bomen in het landschap zijn door schaalvergroting verloren gegaan. Juist zo’n enkele boom is waardevol voor vogels en insecten en is karakteristiek voor het landschap. Doel van dit project is om de beeldbepalende bomen zoals eiken, lindes en beuken terug te brengen in het landschap. De boom wordt op een plek geplant waar ruimte is om uit te groeien tot een fors exemplaar. De aanschaf van de bomen werd volledig betaald vanuit de landschapsregeling. De PAN coördineert het initiatief en geeft advies over de boomsoort en de plaats van de boom. In de winter van 2016-2017 zijn de eerste bomen geplant.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Dorpen in het Groen

De Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG) heeft in 2017 het project ‘Lintelo in het Groen’ uitgevoerd in de omgeving van Lintelo. De animo voor dit project was groot. Vandaar dat het project ook is uitgevoerd in de vijf kernen binnen het Nationaal Landschap, te weten Haart, Bredevoort, ’t Klooster, Barlo en Dale. In 2018 en 2019 is ‘Dorpen in het Groen’ uitgevoerd in De Heurne, de Aaltense Heurne en IJzerlo. Daarmee zijn alle kernen in het buitengebied aan bod geweest. De term ‘Dorpen in het Groen’ staat voor een beplantingsproject, waarbij de bewoners van het buitengebied geholpen worden om passende beplanting aan te leggen. Het gaat hierbij niet alleen om erven, maar ook om landschappelijke beplantingen. Er is een centrale rol weggelegd voor een coördinator en een groep lokale vrijwilligers. Het project voorziet in een handleiding voor de juiste beplanting en er wordt een dorpsplantdag georganiseerd.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten

Educatie

De Stichting Staring Advies verzorgt een aantal educatieve projecten voor de basisscholen in de gemeente Aalten. De thema’s zijn bijvoorbeeld: poelen en kolken, hoogstamfruit en bijen en kleine landschapselementen. De lessen zijn bedoeld voor de groepen 3 tot en met 6. Bij het project ‘Onderwaterwereld’ bezoeken kinderen uit groep 3 en 4 met een schepnet een poel en onderzoeken ze samen de vondsten. Zo wordt de jeugd op een speelse manier bij het landschap betrokken.

Van ooievaarspaal tot akkerranden

De Stichting SAAP geeft uitvoering aan het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) van de gemeente Aalten. SAAP is de Stichting Samenwerkend Actief Aaltens Platteland. De projecten variëren van het plaatsen van een ooievaarspaal tot het inzaaien van de akkerranden; het plaatsen van palen voor de aanplant van bomen of bomenrijen; het plaatsen van zo’n 200 blauwe wildreflectoren voor de bescherming van het wild waardoor onnodig dierenleed beperkt wordt; het plaatsen van bankjes bij boerenbedrijven; met kinderen een bezoek brengen aan een boerderij zodat ze kennismaken met de voedselketen; het plaatsen van informatieborden over specifieke thema’s in de land- of tuinbouw.
Dit zijn enkele voorbeelden uit het uitvoeringsprogramma van 2017. Maar SAAP gaat de komende jaren gestaag door met soortgelijke projecten. Deze kunnen ook anderen stimuleren een bijdrage te leveren aan de plattelandsontwikkeling. Bovendien maken ze het platteland interessant voor de eigen inwoners en voor toeristen.

Vrijwillig landschapsbeheer

Nog een andere organisatie is de Stichting Vrijwillig Landschapsbeheer Achterhoek (StiVLA). Kartrekker van de StiVLA is Pim Leemreise uit Barlo; als ecoloog is hij dagelijks zoet met landschapsonderhoud. Een recent project is in mei 2018 gestart bij zwembad ’t Walfort in Aalten. Dit natuurzwembad is in de crisisjaren van de vorige eeuw ontstaan als werkverschaffingsproject. Dat is ruim tachtig jaar geleden en er is nooit wat aan het onderhoud gedaan. Met de vrijwilligers worden ‘bomen zonder toekomst’ gekapt. Zo wordt ruimte gemaakt voor zonlicht, waardoor een ander soort vegetatie de kans krijgt. Ook de poort van ‘t Walfort krijgt een opknapbeurt.

Natuurlijk Achterhoek Gemeente Aalten