Doesburg Landschap

Het landschap van Doesburg

Het rivierenlandschap rondom Doesburg wordt gedomineerd door de IJssel. Langs de rivier liggen uitgestrekte uiterwaarden en een kronkelwaard met kreken en poelen. Ze grenzen aan de buitengebieden van de omliggende gemeenten Bronckhorst en Rheden. De IJssel is een 125 kilometer lange zijtak van de Rijn. De rivier stroomt van Westervoort via Doesburg, Zutphen, Deventer, Kampen en het Ketelmeer naar het IJsselmeer. Bij Doesburg komen de  IJssel en de Oude IJssel samen. Aan de kade ‘ervaar je de rivier’ met voorbijkomende schepen en veel vogels die er overvliegen. Aan de westkant van de wijk Beinum is het mooi wandelen over de dijk langs de IJssel. Een mooi stukje rivierenlandschap. Aan de oostkant van Doesburg ligt de fraaie Fraterwaard, een agrarisch natuurgebied. Verder op deze pagina lees je er meer over.

De Hoge en Lage Linie

Binnen de Hanzestad liggen nog de oude verdedigingswerken, de Hoge en Lage Linie. Door de Doesburgers ook wel de Batterijen genoemd. Het 30 hectare grote gebied is een mooie combinatie van natuur en cultuur. De verdedigingswerken zijn rond 1700 ontworpen door militair en vestingbouwer Menno van Coehoorn. De bouw duurde bijna 30 jaar, maar de linies zijn nooit gebruikt. De Lage Linie is een mooi wandelgebied, terwijl de Hoge Linie alleen met een gids te bezoeken is.

De Hoge Linie, vanaf 1702 aangelegd, ligt in een open en landelijk gebied aan de oostkant van Doesburg. Dit deel van de vestingwerken bestaat naast wallen, droge grachten, doorgangen, batterijen en hagen uit hellingbanen, open schootsvelden en een zogenaamd terreplein (het vlakke terrein tussen de Linies en de stad). Zoals de naam al aangeeft is de Hoge Linie hoger en zwaarder gebouwd dan de Lage Linie. De Hoge Linie is niet toegankelijk voor publiek vanwege de aanwezigheid van kwetsbare vegetatie zoals trilgras en geelhartje. Een aantal keer per jaar worden er echter rondleidingen georganiseerd. Vrijwilligers werken wekelijks aan het onderhoud van het natuurgebied, dat een rijksmonument is. De wallen vormen de enige vesting van dit type in Nederland die nog zo goed bewaard is gebleven. Op een plattegrond van het stadscentrum -verkrijgbaar bij de VVV- is het zigzag-patroon mooi zichtbaar.

De Lage Linie, vanaf 1730 aangelegd, ligt aan de zuidkant van de stad, op loopafstand van het centrum. Vóór deze Linie liggen moerassen en een dode arm van de Oude IJssel. De Lage Linie bestaat uit eenvoudige grondwallen met hellingbanen en een open schootsveld. Daaromheen liggen prachtige waterpartijen en waardevolle riet- en moerasgebieden. Een onverhard wandelpad over de Lage Linie is te betreden vanaf de Turfhaven of de Kraakselaan.

 Staatsbosbeheer is eigenaar van de Linies. Lees meer over de achtergronden van het verdedigingsbolwerk en over de historie van Doesburg.

De Fraterwaard

Tussen Dieren en Doesburg ligt het uiterwaardengebied de Fraterwaard. Dit is een agrarisch natuurgebied dat onderdeel is van een groter Natura 2000-gebied, de Rijntakken, en dus bescherming geniet in Europa. Dit stuk IJssellandschap valt onder Landgoed Twickel en kenmerkt zich door de afwisseling van boerderijen, weide- en akkerland en natuurgebied. Honderden ganzen, talloze eendensoorten en snippen overwinteren hier.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Doesburg

Het gedeelte van de Fraterwaard tussen de IJssel en de zijtak het Zwarte Schaar is een kronkelwaard. Deze is ontstaan tussen de 17e en 20e eeuw, toen een sterk meanderende IJssel telkens in de binnenbocht sediment afzette en zo steeds verder oostwaarts kwam te liggen. De ‘kronkels’ – eigenlijk voormalige IJssellopen –  zijn nog steeds als kleine verhogingen in het landschap te zien. Weideland ligt naast wild grasland en drassige stukken, met nog natte geulen. De vier pachtboerderijen van Twickel en hun gronden liggen verspreid door het gebied. Naar het Zwarte Schaar toe overheerst het kronkellandschap en de stilte. Daar zijn dan ook veel weidevogels te vinden.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Doesburg

Het Zwarte Schaar

Het Zwarte Schaar is een oude meander van de rivier de IJssel. Deze loopt vanaf de IJssel ten noorden van Doesburg naar het oosten en buigt, na circa een kilometer, naar het noorden om daarna in het westen ten zuiden van Olburgen in de IJssel uit te monden. Aan de noordkant staat het Zwarte Schaar nog in verbinding met de IJssel, aan de zuidkant is het afgedamd. Het Zwarte Schaar heeft zijn opmerkelijke naam te danken aan de tijd dat er nog volop scheepsverkeer op de IJssel was en kolen naar de Achterhoek vervoerd werden. Het schaar, een klein weidegebied, werd zwart door het lossen van de kolen.

Aan de oostkant liggen drie campings en drie jachthavens; allemaal tegenover de kronkelwaard. In Doesburg zijn dit camping IJsselstrand en het Zwarte Schaar en in Olburgen Droompark Marina Strandbad. Al sinds de jaren zestig van de vorige eeuw komen hier veel toeristen vakantie vieren, varen of zeilen. Toch is het een stil gebied, waar mensen kunnen wandelen, fietsen en van de rust en de ruimte genieten.

Historie

De IJsselvallei was een smal, uitgeschuurd dal van minstens honderd meter diep, vol met zand en grind. Pas sinds zo’n 1000 jaar stroomt hier een rivier, langzaam ontstaan uit zijstromen van de Rijn. De mooiste slinger van de IJssel is het Zwarte Schaar. De diepe bocht om de Fraterwaard heen. Deze meander is eind 18e begin 19e eeuw ontstaan. Als een rivier meer water krijgt te verstouwen, gaat hij in steeds ruimere bochten lopen. Daarna slibt de binnenbocht langzaam dicht. Zo schuift de bedding steeds verder op. In de Fraterwaard liggen nog altijd de gestolde golven (de kronkels). Tussen de boerderijen Waardmansplaats en de Dollemansstede valt het patroon goed te zien: een paar lange ribbels liggen achter elkaar in het landschap. Tussen 1951 en 1954 werd er een afsnijding gegraven om zo een snellere doorvaart richting Dieren te maken.

Prins Willem II kocht in 1700 de Fraterwaard als niet leenplichtig goed van de voogden van Maria gravin van Bronkhorst voor 136.000 gulden. Via vererving was Barones Van Heeckeren van Wassenaar-van Aldenburg Bentinck de laatste eigenaresse. Zij liet de Fraterwaard – als onderdeel van Hof te Dieren – na aan de Stichting Twickel. Deze werkt samen met de boeren in het gebied en de Stichting Fraterwaard om de natuur te versterken en het historische karakter te behouden.  Lees hier meer over de historie.

De kaart van Nicolaes van Geelkercken is in 1632 getekend; de Fraterwaard is in grote lijnen nog intact.
De originele kaart ligt in het Gelders Archief in Arnhem.

Fauna in de Fraterwaard

De Fraterwaard en het Zwarte Schaar zijn aangewezen als vogelrichtlijngebied, omdat er in dit gebied veel weide- en watervogels broeden. Naast de duidelijk zichtbare ganzen, ooievaars en zilverreigers leven er in de waard ook bijzondere soorten als de kwartelkoning, smient, kluut, tureluur, grutto, gele kwikstaart, grasmus, veldleeuwerik en de wulp. Bovendien komen er op de erven boerenzwaluwen, kerkuilen en steenuilen voor. De slechtvalken die op de Martinitoren in Doesburg broeden, gebruiken de Fraterwaard als foerageergebied. In de nattere stukken van het natuurgebied wonen ook otters, een enkele bever, watersalamanders, de zeldzame rugstreeppad en migrerende vissen. Op het droge leven hazen, muizen, vleermuizen en reeën. Wat betreft de insecten: Vliegen, bijen en kevers komen hier niet zo veel voor, libellen des te meer. De rivierrombout en plasrombout, twee zeldzame soorten, zijn wel gezien in deze uiterwaarden!

Flora in de Fraterwaard

Naast weiland met grazende koeien bestaat de Fraterwaard uit glanshaverhooiland. Dit staat voor wild grasland dat afwisselend droog en nat is, waar veel kruiden en bloemen groeien. Deze vegetatie is typisch voor dijk- en uiterwaardgebieden. Er komen nogal wat bijzondere planten voor met prachtige namen als ratelaar, kievitsbloem, grote bevernel, beemdooievaarsbek, veldsalie, ruige leeuwetand, gele morgenster, bochtige klaver, ruige weegbree, en het sprookjesachtige rapunzelklokje.

Niet toegankelijk

De Fraterwaard is niet vrij toegankelijk. Over de dikke pollen en de natte bodem is het ook lastig lopen. Je kunt er wel helemaal omheen wandelen of fietsen en naar het gebied kijken vanaf de randen.  Af en toe worden er rondleidingen georganiseerd door Landgoed Twickel. Deze worden in de Regiobode en op de site van de Stiching Fraterwaard bekend gemaakt. Wie natuur of landschap wil beschermen moet natuurlijk de volgende generatie laten weten hoe bijzonder het is. Daarom nodigen Stichting Fraterwaard en Twickel basisscholen in Doesburg uit om het gebied te bekijken en te bestuderen tijdens een speciaal project.  Zodat de kinderen kunnen snuffelen en zo leren wat voor leven er vlak om de hoek is. Natuureducatie heet dat, maar de Stichting Fraterwaard spreekt liever van grasduinen. Bron: Stichting Fraterwaard.

Zicht op Doesburg

Vanuit Olburgen kun je over de dijk door dit rivierenlandschap naar Doesburg fietsen. Onderweg geniet je in de Fraterwaard van de rivier en het omringende agrarische landschap. Soms wel heel letterlijk, als de koeien en schapen over het fietspad lopen. Door de fraaie loop van de IJssel verandert het zicht op de vestingstad Doesburg om de honderd meter. De 95 meter hoge toren van de Martinikerk steekt er altijd bovenuit, hét herkenningspunt van het Hanzestadje.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Doesburg