Lochem Algemeen

Over de gemeente

In het noordwesten van de Achterhoek ligt de gemeente Lochem. Een mooie groene gemeente met veel bos, hei, agrarisch landschap én landgoederen. De gemeente telt circa 33.000 inwoners, waarvan ruim een derde in de plaats Lochem woont. Naast de stad Lochem zijn er elf dorpen en tal van buurtschappen. Het stadhuis ligt aan de rand van Lochem, precies tussen de Berkel en het Twentekanaal in. Het grote plein voor de entree is de verbindende schakel met het historische centrum van Lochem. Burgemeester is Sebastiaan van ’t Erve.

Echt Achterhoek

De gemeente Lochem participeert voor veel bestuurlijke zaken in Stedendriehoek Apeldoorn-Zutphen-Deventer, een samenwerkingsverband tussen zes Gelderse gemeenten en de Overijsselse gemeente Deventer. De inwoners voelen zich echter meer betrokken bij de Achterhoek. De groene vlag wappert overal: bij het gemeentehuis, de VVV’s, in alle dorpen en in het uitgestrekte buitengebied. Normaal begon zijn carrière in het openluchttheater de Zandkuil in Lochem, en wat is nog meer Achterhoek dan Normaal? De band van Bennie Jolink en consorten zette in 1975 de Achterhoek voor altijd op de kaart, o.a. met de Drieteri-je Blues. Normaal is sindsdien niet meer weg te denken uit het cultuurgoed van de Achterhoek.

Toerisme

De historische kern van Lochem, de authentieke dorpen, het coulissenlandschap, de Lochemse Berg, de natuurgebieden en landgoederen. Ze hebben een grote aantrekkingskracht op recreanten en toeristen uit het hele land. Ruim 600.000 toeristen bezoeken jaarlijks de gemeente. De talrijke overnachtingsmogelijkheden variëren van kamperen bij de boer tot logeren in een landhuis. Er zijn mooie wandel- en fietsroutes en goed bewegwijzerde paden. En een tochtje met de Berkelzomp op de rivier de Berkel is een gewilde attractie. Blikvangers in de intieme landstad Lochem zijn het oude stadhuis en de Grote of St. Gudulakerk aan de Markt. Bezienswaardig in de dorpen zijn o.a. het Tramhuisje in Gorssel, de Staringkoepel aan de Berkel in de buurtschap Groot Dochteren, Huis Verwolde in Laren en de vele andere mooie buitenplaatsen. Museum MORE, het museum voor modern realisme, trekt kunstliefhebbers uit het hele land. In Almen zit het museum STAAL, gewijd aan de schrijver A.C.W. Staring én aan de Achterhoek.

Evenementen

Ook de vele evenementen trekken massaal publiek aan. De belangrijkste zijn IJsseljazz in Gorssel in september, de Keidagen met Hemelvaart in Lochem en de grotere concerten in het openluchttheater De Zandkuil. De Wandelvierdaagse in Barchem en de Fietsvierdaagse in Laren trekken elk circa 1.300 mensen uit het hele land aan. Ook vermeldenswaardig zijn de Kunstroute in de gemeente Lochem met Pasen. In de St. Gudulakerk zijn er jaarlijks concerten dankzij de goede akoestiek, o.a. de Matthäuspassion en het Weihnachtsoratorium. Uniek voor Lochem, aldus de VVV. Verder heeft elke dorp z’n eigen kermis en dorpsevenementen. Voor de inwoners het hoogtepunt van het jaar. Dat is te danken aan het bloeiende verenigingsleven en het naoberschap, zoals overal in de Achterhoek.

Bedrijfsleven

Veel Lochemse bedrijven werken in de agrarische sector en de hightech metaalverwerking. Je vindt deze vooral op de bedrijventerreinen langs het Twentekanaal. Een aantal bedient vanuit Lochem de wereldmarkt, waaronder FrieslandCampina; Wila, expert op het gebied van metaal buigen; en SafanDarley dat robots voor de metaalbewerking maakt. Een gespecialiseerd bedrijf is TFK, dat kabels produceert voor windmolens op zee. Voor de ultralange hightechkabels is notabene een aparte kade langs het Twentekanaal aangelegd. En zo zijn er nog veel meer mooie bedrijven die voor de werkgelegenheid zorgen, teveel om op te noemen. Nog eentje dan: Mepal, want iedereen heeft wel iets van Mepal in huis: een drinkbeker, kampeerbord of een koelkastdoos voor vleeswaren van melamine. Ontstaan in 1950 en nu verkocht in 50 landen.

In 2020 verscheen het boek ‘Made in Lochem’ over de geschiedenis van de industriële bedrijvigheid én een beschrijving van 27 ondernemingen. Auteur Focko de Zee heeft o.a. de leerdynastie Naeff beschreven, maar ook wereldspelers als Friesland Campina en ForFarmers komen aan bod. Essentieel is dat de gemeente een goede infrastructuur heeft via de weg (nabij de A1), het spoor en het water (IJssel en Twentekanaal).

De kernen

De gemeente Lochem omvat naast de gelijknamige stad ook nog de dorpen Almen, Barchem, Eefde, Epse, Exel, Gorssel, Harfsen, Joppe, Kring van Dorth, Laren en Zwiep. Al zijn sommige plaatsen zó klein dat ze geen plaatsnaambord hebben en eerder buurtschappen zijn. De kernen – zo noemen we ze maar – staan in alfabetische volgorde beschreven. Juist in deze kleine dorpen en buurtschappen vind je de ziel van de Achterhoek: naoberschap en een rijk verenigingsleven. En je bent zó in het buitengebied, in het mooie coulissenlandschap!

Stad Lochem

Lochem kreeg in 1233 stadsrechten en mag zich dus officieel een stad noemen. Maar wel een stad met een landelijk karakter. Landstad Lochem is een benaming die je er nog wel eens tegenkomt. Het voorzieningenniveau doet niet onder voor grotere steden. Met een treinstation, een haven, schouwburg, scholengemeenschap, bibliotheek, overdekt zwembad en een gevarieerd winkel- en horecabestand. De ligging aan het Twentekanaal zorgt voor veel bedrijvigheid.
Lochem heeft een aantrekkelijk historisch centrum, dat zijn oorsprong vindt in de Middeleeuwen. De grachten, het stratenplan en de Sint Gudula-kerk op de intieme Grote Markt getuigen daar nog van, evenals straatnamen als ’t Ei, de Bierstraat of de Brouwhuissteeg. De rivier de Berkel en de Lochemse Berg trekken van oudsher veel toeristen.

Op de flank van de Paasberg, aan de rand van het bos, ligt het sfeervolle, groene openluchttheater van Lochem. Al meer dan 100 jaar is De Zandkuil een geliefde plek bij veel Lochemers. Vroeger werd hier zand gewonnen en werd de ‘koele’ al snel ontdekt als speelplaats. In het weekend was het een populaire picknickplek en met Pasen was er een gigantisch paasvuur. In 1938 werd De Zandkuil een openluchttheater. De echte glorietijd van het natuurtheater was tussen 1968 en 1986, toen het wereldberoemd was door het jaarlijkse popfestival op Hemelvaartsdag. Vele grote namen uit binnen- en buitenland stonden al op het podium. De Achterhoekse boerenrockband Normaal brak in 1975 hier door. Nog altijd staan er uiteenlopende evenementen op het programma van het openluchttheater; er is plek voor maximaal 2.000 bezoekers.

De dorpen

Almen

Almen is een pittoresk dorp, gelegen aan het riviertje de Berkel. Almen staat bekend om het karakteristieke dorpsplein onder de hoge bomen. Met de school, het Meestershuis en het Almens Kerkje. Er tegenover vind je museum STAAL. Het brengt een ode aan de Achterhoek en aan de dichter A.C. W. Staring, die het dorp bekend maakte met zijn gedichten over het kerkje en de hoofdige boer. Naast museum STAAL ligt de sfeervolle theetuin, die omstreeks 1900 werd aangelegd. Het hoort bij het hotel aan de overkant, gebouwd omstreeks 1830. Het heette toen De Jager en later Ovink. De familie Ovink dreef de herberg, met slijterij en winkel in kruidenierswaren. Pas na een grote verbouwing in 1965 kreeg het hotel-restaurant de naam De Hoofdige Boer. Genoemd naar de koppige boer Stuggink die zich verzette tegen de modernisering in de 19e eeuw, uit het gedicht van A.C.W. Staring.

De Staringkoepel aan de Berkel is een favoriete bestemming voor wandelaars en fietsers. Het theekoepeltje werd in de 19e eeuw gebouwd in opdracht van Constantia, de jongste dochter van Staring. Van de Staringkoepel restte rond het jaar 2000 slechts een ruïne. Na de restauratie is dit bijzondere cultuurmonument op authentieke wijze ingericht. Het koepeltje, dat tegenwoordig eigendom is van Natuurmonumenten, is alleen te bereiken via een voetveer, waarmee je je zelf naar de overkant van de Berkel kunt trekken.

Buiten de dorpskern ligt hotel Landgoed Ehzerwold. Dit karakteristieke logiesbedrijf werd in 1908 gebouwd als ziekenhuis, en werd in 1920 een sanatorium. Dat is op nog veel plekken in het interieur te zien. Zoals op de grote foto van patiënten, die in hun bedden liggen te kuren. Boven de entree staat nog altijd: P.W. Janssen Ziekenhuis. Beeldbepalend is de enorme plataan met vier vertakkingen voor de entree van het hotel. De majestueuze boom werd in 1908 geplant bij de eerste steenlegging. Belangstellenden kunnen het interieur op eigen houtje bekijken aan de hand van een informatief boekje over de bijzondere geschiedenis.

Volg je de Ehzerallee richting het Twentekanaal, dan vind je daar de Ehzerbrug. Een karakteristieke stalen brug die in 1946 bedoeld was als noodbrug, maar altijd is blijven liggen. Een prachtig staaltje bruggenbouw en in Nederland een zeldzaam voorbeeld van een ‘Callender-Hamilton-brug’.

Barchem

Barchem – in het meest zuidelijk deel van de gemeente Lochem – ligt aan de voet van de Lochemse Berg, met als blikvanger de Barchkerk. Het dorp kent een rijk verenigingsleven en is toeristisch zeer in trek. Dit is mede te danken aan de prachtige natuur waarmee Barchem is omgeven. Barchem is een echt wandeldorp. Bij een wandeling op de Lochemse Berg mag een bezoek aan de gerestaureerde koepel op de Kale Berg niet ontbreken. Jaarlijks vindt er een groot evenement plaats waar meer dan duizend mensen uit het hele land op af komen: de Barchemse 4Daagse.

Al decennia lang is het dorp een inspirerende omgeving voor schrijvers en filosofen. Dat begon rond 1900 toen Leidse theologiestudenten er de vereniging Woodbrookers oprichtten. Destijds waren zij al op zoek naar de dialoog tussen verschillende levensbeschouwingen. Ze kregen de lap grond in 1908 van baronesse Van Heeckeren van Kell, de eigenaresse van Huis Ruurlo. Ze mochten ermee doen wat ze wilden, mits ze hun principes in praktijk zouden brengen. Toen hebben ze het conferentieoord gebouwd; het staat bekend als het oudste van Nederland. Het is nog altijd in gebruik en de kapel bij Landgoedhotel Woodbrooke staat er ook nog steeds.

Eefde

Eefde is een charmant dorpje tussen Gorssel en Zutphen met monumentale landhuizen en karakteristieke boerderijen. Midden in het dorp ligt Landgoed ’t Haveke, met 14 hectare Engelse tuin. Het landgoed is vrij toegankelijk, het herenhuis uit 1860 niet. Nog bekender is Huis de Voorst. Het paleis wordt wel ‘het Versailles van de Achterhoek’ genoemd. In de 17e eeuwse parkbossen is het stijlvol wandelen tussen eeuwenoude bomen en aangelegde vijverpartijen. Stevig stappen kan langs de rivier de Berkel of het niet te missen Twentekanaal. Bij de sluis midden in het dorp ligt altijd wel een schip te wachten. Het rijksmonument uit 1933 is een architectonisch fraai complex, gebouwd in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Ongeveer 15.000 schepen maken jaarlijks gebruik van de sluis bij Eefde.

Epse

In de noordwestelijke hoek van de gemeente Lochem ligt Epse. Het dorpje vlakbij de rivier de IJssel ligt bijna tegen hanzestad Deventer aan. Epse is rijk bedeeld met vooral rust, ruimte en bomen. Tussen het groen vind je de meest lieflijke boshuisjes. En natuurlijk is er ook een maatje groter en luxer in het Epserbos. Een prachtige bosrijke villawijk met een grote verscheidenheid aan landhuizen en villa’s.
Elk jaar in juni vieren ze in het dorp de Epser Zomerfeesten, een driedaags dorpsfeest met vele activiteiten en entertainment voor jong en oud. Op Oudjaarsdag is er het Carbid Festival Epse. Samenwerking op allerlei gebied is er met het kleinere buurdorp Joppe; de inwoners delen diverse voorzieningen. Gezamenlijk worden zij dan ook wel als tweelingdorp beschouwd.

Exel

Een kleine buurtschap van vier straten, ingeklemd tussen twee eeuwenoude landgoederen: Ampsen en Verwolde. Dat is Exel. De bewoners en pachters van de landgoederen kwamen voor hun bijeenkomsten en feesten graag naar het dorpscafé de Exelse Molen. De Exelse Molen, die geen molen is, noch ooit is geweest. Het bedrijf dankt zijn naam aan de opa van de vorige uitbaters. Hij was molenaar en zocht midden vorige eeuw een plek waar zijn klanten – veelal boeren uit de omgeving – wat konden drinken.

In Exel zul je dus geen molen vinden. En ook niet meer de Exelse Molen. Het horecabedrijf heette vervolgens Brasserie de Mölle. Dat zit zo. In september 2016 kwam het voormalige hotel, café en restaurant de Exelse Molen te koop. Om deze ontmoetingsplaats voor Exel te behouden, besloten enkele inwoners om het pand en de grond te kopen. Door aandelen en certificaten uit te geven, waren de inwoners mede-eigenaar van De Mölle. Doordat het café van iedereen was, was de betrokkenheid groot en draaiden vrijwilligers mee in het bedrijf. De spil van de buurtschap bleef. In het pand bevindt zich het dorpshuis en de Exelse verenigingen hebben er hun thuisbasis. Dit is nog steeds zo. Ook al is het horecabedrijf in 2020 overgenomen door Rick Ling, de eigenaar van restaurant Chun-Lin in Barchem. De nieuwe naam van het Exelse etablissement is Lu-Lin, dat ‘het groene bos’ betekent. Het diner bestaat grotendeels uit oosterse gerechten. Overdag heeft de kaart een Nederlands tintje.

Gorssel

Gorssel heeft een gezellige dorpskern met stijlvolle winkels en smaakvolle horecazaken en kent een bloeiend verenigingsleven. MORE, het grootste museum voor Nederlands modern realisme, zit in het voormalige gemeentehuis midden in het dorp. De kunstcollectie van de Vordense zakenman Hans Melchers is hier ondergebracht. MORE trekt meer dan honderdduizend bezoekers per jaar. Velen brengen meteen een bezoek aan het dorp en de mooie omgeving. Vanuit het centrum loop je zo naar de uiterwaarden van de IJssel. Met een pontje kun je naar de overkant van de rivier. Tientallen fiets- en wandelroutes, voorzien van interessante informatie, staan op de site van het dorp Gorssel.

Het tramhuisje uit 1926 is bewaard gebleven en is een gemeentelijk monument. Voor zover bekend is het in chaletstijl opgetrokken gebouw uniek in Nederland. Nadat het diverse andere bestemmingen heeft gehad, is het sinds 2011 het verenigingsgebouw van de Historische Vereniging De Elf Marken. De exposities die er gehouden worden, zijn van buitenaf te bekijken. Touwslagerij Steenbergen is één van de laatste in werking zijnde ambachtelijke touwslagerijen van Nederland. Al sinds 1900 wordt hier touw zelf gemaakt. Touw voor bedrijven die sporthallen en gymzalen inrichten, voor survival- en touwtrekverenigingen, voor schommels en klimnetten. Er is een klein ‘museum’ waarin machines, gereed­schappen en producten van vier generaties touwslagers verzameld zijn. Er worden ook rondleidingen verzorgd, maar alleen op afspraak.

Harfsen

In de bossen rondom Harfsen speelden zich in de Tweede Wereldoorlog spannende taferelen af. Met als dieptepunt het desastreuze slot in 1945 toen het hele dorp tijdens de bevrijding werd verwoest. Inmiddels is het dorp 3 kilometer noordelijker herbouwd en nodigt het uit om te onthaasten. De natuur en bebouwing gaan geruisloos in elkaar over. De zandwegen lopen gewoon door tot in het dorp. Harfsen met zijn ruim 1.700 inwoners heeft een zeer actief verenigingsleven. Het dorp telt er een kleine 40, variërend van sport tot belangenbehartiging en van toneel tot muziek. Dorpshuus Hoeflo neemt een belangrijke plaats in in het sociale leven van de inwoners van Harfsen en Kring van Dorth. Een mooie locatie is de Haarbroekse Vijvertuin met theeschenkerij, spreukentuin, maïsdoolhof en activiteiten als boerenklompgolf en klootschieten. In de spreukentuin zijn meer dan 200 spreuken en gezegdes uitgebeeld. Het is geen echte speeltuin, maar toch leuk voor kinderen.

Joppe

Joppe is een lieflijk dorpje annex buurtschap in het groen. Met een kerk, een school, een landgoed, bosrijke lanen en zandwegen. Midden in het kleine Joppe staat de imposante neogotische katholieke kerk, gebouwd in de jaren 1866-1868 in opdracht van baron E.A. van Hövell tot Westerflier. Destijds was hij bewoner van kasteel ’t Joppe ofwel Huize ’t Joppe. Een 18e eeuws landhuis dat in particulier bezit is; het is niet te bezichtigen. Wel is het ietwat vervallen theekoepeltje te zien, dat in de zichtlijn van ’t Joppe is geplaatst. Ooit had Joppe een eigen treinstation, te danken aan de eigenaar van het landgoed Joppe. Het spoor liep over zijn grond en de eigenaar wilde hier alleen toestemming voor geven als er ook een station in de nabijheid van zijn landhuis zou komen. Het station is in 1938 gesloten. Joppe wordt vaak in één adem genoemd met Epse. De buurtschappen delen tal van voorzieningen en hebben een gezamenlijke website, het digitale dorpshuis.

Kring van Dorth

Het plaatsnamenbord is door de bewoners zelf in elkaar getimmerd en langs de weg geplaatst. Een groen vierkant met witte letters. De kleine letters p.b. geven aan dat het door de vereniging Plaatselijk Belang is gemaakt. Officieel kent de buurtschap namelijk geen onderscheid tussen de bebouwde en onbebouwde kom. Ooit was Kring van Dorth een heerlijkheid, een gebied dat onder leiding van de heren van Dorth eigen rechten had. Ze woonden in het kasteel, op de plek waar nu het statige Huis Dorth staat. Verscholen tussen de bossen vind je een schitterend voormalig Noors jachthuis. Een ongebruikelijk, maar dankbaar aanvaard geschenk van het Noorse aan het Nederlandse Koninklijk Huis. Kring van Dorth heeft zeven rijksmonumenten, grotendeels gelegen op Landgoed Dorth. Een bijzondere plek in het buitengebied is de eendenkooi aan de Wippertdijk, verscholen in een bosje in buurtschap de Schoolt.

Laren

Laren is een klein toeristisch bolwerk, omgeven door prachtige natuur. De prominent aanwezige horeca in het centrum verraadt de gastvrijheid en de aantrekkingskracht van het dorp. Waren het vroeger lokale boeren die hier hun biertje kwamen drinken, nu is het voor de hele regio een uitgaansplek. Hotel de Achterhoek midden in het dorp heeft een uniek boekingsconcept. Je boekt online een kamer, waarna je per sms en e-mail een toegangscode ontvangt. Deze code krijg je op de gewenste incheckdatum  en verschaft de toegang tot het hotel en de kamer en dient tegelijkertijd als WiFi-code. Opmerkelijk is dat het modern ingerichte hotel volledig onbemand is.

Rondom het dorp vind je vruchtbare akkers, verzorgde boerderijen en het tot de verbeelding sprekende landgoed Verwolde. Op het prachtige landgoed staat Huis Verwolde, omringd door een tuin, park en het bosgebied Oranjewoud met vijvers en landbouwpercelen. In het bos staat de dikste zomereik van Nederland, met een omvang van bijna acht meter. Huis Verwolde is met een gids te bezoeken. Ten noordwesten van Laren staat kasteel Oolde, een voormalige havezathe. Het kasteel is particulier eigendom en is níet van binnen te bezichtigen. Verder is het Bourgondische dorp bekend van Fietsvierdaagse De Achterhoek, met jaarlijks circa 1.300 deelnemers. De routes leiden langs de mooiste plekken in de streek. Laren promoot de ‘eigen’ fietsroutes onder de noemer Fietsdorp Laren.

Zwiep

Hele generaties zijn opgegroeid met de witte wieven vlakbij de Zwiepse molen. Bij deze nostalgische uitspanning De Witte Wieven kunnen kinderen zich heerlijk uitleven in het speelbos, met de loopbrug over het water en het dierentuintje. Alles onder het toeziend oog van in het wit geklede heksen. Griezelig. Witte wieven, ze komen bij nacht en ontij tevoorschijn en zwerven rond in mistflarden. Meestal zijn witte wieven je slecht gezind, maar ze kunnen je ook te hulp schieten, zoals blijkt uit het verhaal van de 18e eeuwse dichter A.C.W. Staring. In dit verhaal, dat tijdens de nachtelijke witte wieven-tocht wordt verteld, komen de vrouwen van de Lochemse Berg de goedaardige boerenzoon te hulp in een romantisch liefdesverhaal.
Zwiep is een hechte gemeenschap. Het Zwieps Lokaal is een klein gebouwtje uit 1878, dat vroeger deel uitmaakte van havezathe Het Overlaer. Het onderhoud van het lokaal was een burenplicht. Tegenwoordig is het buurthuis te huur voor besloten feestjes, exposities, demonstraties of zelfs een huwelijksvoltrekking. Ook is er van alles te doen in en om de Zwiepse molen. Deze dateert uit 1851 en is een rijksmonument.

Lees meer

Lees meer over Lochem, Laren en Barchen op de site van het Historisch Genootschap. De Elf Marken is de oudheidkundige vereniging voor Almen, Eefde, Epse, Gorssel, Harfsen, Joppe en Kring van Dorth. Of kijk op Plaatsengids.nl onder Lochem.

Buurtschappen

Daarnaast zijn er nog de échte buurtschappen: Ampsen, Armhoede, Bekmansbroek/’t Veller, Bosheurne, De Schoolt, De Wippert, Exel-Tol, Groot Dochten, Klein Dochteren, Langen, Nettelhorst, Oolde, Quatre Bras en Scheggertdijk. Opmerkelijk is de Franse naam Quatre Bras, dat ‘vier armen’ betekent. De buurtschap is genoemd naar het 19e-eeuwse Huize Quatre Bras, een gemeentelijk monument. Het pand op zijn beurt is genoemd naar de ligging aan een kruising van wegen. Bron: Plaatsengids.nl

De historie van stad Lochem

Meer dan duizend jaar geleden vestigden zich in de plaats Lochem de eerste mensen op een glooiing langs de Berkel. Ze bouwden huizen en een houten kerkje, dat omstreeks het jaar 1000 werd vervangen door een stenen zaalkerk en in de eeuwen daarna uitgroeide tot de Grote of St. Gudulakerk. In 1233 kreeg de nederzetting stadsrechten van Otto II, graaf van Gelre en Zutphen. Rondom ‘de kleine landstad Lochem’ komt een dubbele gracht en een zware muur met drie poorten. In de late Middeleeuwen is Lochem een grafelijk hof, twee conventen en drie gilden rijker. De handel bloeit als nooit tevoren.

In de 16e eeuw breken echter zware tijden aan. De vesting wordt herhaaldelijk belegerd en ingenomen. Op 6 april 1615 breekt er een brand uit in een bierbrouwerij en verliest Lochem voorgoed haar oude gedaante. Middeleeuwse monumenten zijn om deze reden schaars. Bijna alle gebouwen in de binnenstad, uitgezonderd de St. Gudula-kerk en een viertal huizen, dateren van na die tijd. Toch is het centrale stratenplan nauwelijks veranderd en is de gracht deels bewaard gebleven. In de jaren 1634-1640 wordt een nieuw raadhuis gebouwd, dat nog altijd op de Markt staat. De fraaie topgevels in Renaissancestijl zijn van de Zutphense stadsarchitect Emond Hellenraet. Ook zijn er nog enkele 17e eeuwse huizen in de oude kern te vinden.

De stad had drie poorten: de Molenpoort, de Walderpoort en de Smeepoort. De Molenpoort is omstreeks 1800 afgesloten. De twee andere poorten waren toen al verdwenen. De drie namen van de poorten zijn nog wel terug te vinden in de straatnamen. In 1842 werden de ophaalbruggen vervangen door vaste stenen bruggen. Daarmee was het laatste overblijfsel van de vesting Lochem gevallen.

Poorters Jan

Lochems meest prominente inwoner is Poorters Jan geweest. In 1590 – tijdens de Tachtigjarige Oorlog – probeerden Spaanse soldaten Lochem te veroveren door een list die doet denken aan het Paard van Troje of het Turfschip van Breda. Drie hooiwagens, begeleid door mannen met hooivorken, naderen de stad, zo gaat het verhaal. De eerste wagen wordt doorgelaten. Jan, de zoon van de poortwachter, wil voor eigen gebruik wat hooi van de wagen plukken. Dit was een oud recht, aan de burgers van Lochem voorbehouden, zolang als de hooiwagen onder één van de poorten reed. Jan merkt dan dat er soldaten onder het hooi verstopt zitten en slaat alarm. Door snel ingrijpen van de ‘hooiplukkers’ blijft Lochem behouden. Een standbeeld van de moedige stadgenoot staat aan het begin van de Oosterwal. Zijn hand reikt naar het hooi… Een kleine replica is te koop bij de VVV Lochem.

Industriële revolutie

Overal in Lochem vind je informatieborden, die op een luchtige toon de geschiedenis van die plek beschrijven, zoals het bord aan de Noorderwal over de vooravond van de industriële revolutie die een belangrijke bloeiperiode inzette.

,,Het is 1867… Het riviertje de Berkel vormt een levendige handelsroute. Berkelschippers passeren met hun zompen vol handelswaar de Lochemse oevers op weg naar hun eindbestemming Zutphen. De gebroeders Naeff beginnen samen met hun moeder een leerlooierij op de oever van de Berkel (…). Andere ondernemers volgen. Het is het begin van een welvarende Lochemse industrie, ook door de komst van de stoomtram in 1885. Een kleine dertig jaar later telt deze industrie ruim 300 arbeidsplaatsen. Lochem grossiert in de import en export van drijfriemen, bretels, roomboter, vlees, drukwerk, lijm en orgels.
Door de komst van het Twentekanaal in 1938 ontstaat een gunstig klimaat voor nieuwe ondernemers. Als WOII achter de rug is, maakt Lochem een tweede industriële revolutie door. Veel van de bulk- en voedselbedrijven die destijds langs het Twentekanaal zijn opgericht, zijn wereldwijd actief en staan bekend om hun kwaliteit.’’

De naam Lochem

Lochem is ontstaan op een belangrijke verdedigbare plek. ‘Loch heim’ verwijst waarschijnlijk naar een nederzetting in een lager gelegen gebied onder aan de Lochemse Berg en op de kruising van de Berkel met een belangrijke handelsroute van Zutphen naar Westfalen in Duitsland. Een andere naamsverklaring gaat uit van de eigennaam ‘Loch’. Bron: brochure Berkelroute, beleef het landschap

Historische gebouwen in stad Lochem

De Grote Markt is de historische kern van de stad Lochem. Op en rond de Markt vind je enkele kenmerkende gebouwen met de status van gemeentelijk of rijksmonument. De Grote of Sint Gudula-kerk steekt er letterlijk bovenuit. De kerk dateert uit de 15e eeuw en is een rijksmonument. Rondom de kerk liggen nog de eeuwenoude keitjes, die vroeger zijn gebruikt als betaalmiddel.

De Gudula-kerk

Vermoedelijk stond er rond 900 op deze plaats al een houten kerkje, dat omstreeks het jaar 1000 werd vervangen door een stenen zaalkerk. In de 12e eeuw werd een tufstenen basiliek met westtoren gebouwd. De huidige hallekerk is ontstaan uit de vergroting van een 14e eeuwse kruisbasiliek, waarvan grote delen bewaard zijn gebleven. Beide zijbeuken zijn aan het einde van de 15e eeuw (zuidbeuk) en in de 16e eeuw toegevoegd (noordbeuk). Het noordkoor is het jongste deel. De toren werd vanaf 1478 opgetrokken. In de kerk bevinden zich muurschilderingen uit de 15e en 16e eeuw. De jongste restauraties vonden in de jaren zeventig van de vorige eeuw plaats.

In 1903 schonk de leerfabrikant G. Naeff de gemeente Lochem een carillon, dat nog regelmatig wordt bespeeld. Er is zowel een hoofdorgel uit 1758 als een koororgel uit 1807 aanwezig. De Gudulakerk heeft een zeer goede akoestiek, waardoor musici en koren van naam graag in deze kerk optreden. De afgelopen jaren is Gudulakerk steeds meer een podium geworden voor kunst en cultuur. Op Open Monumentendag in september is er altijd van alles in het godshuis te doen.

Nog altijd luiden de Lochemse klokken om 21.00 uur extra lang. Net als vroeger. De werkers op het land werd zo meegedeeld dat het tijd was voor een laatste kommetje pap. Daarna mochten ze naar bed om de volgende ochtend vroeg weer uitgerust aan de slag te kunnen. De papklok is op nog meer plaatsen in de Achterhoek elke avond om negen uur te horen. Naast de kerk staat een klein rijksmonument: de gietijzeren lantaarnpaal met vijf gaslantaarns van het type Ritter is in 1862 gemaakt door de ijzergieterij Nering Bögel uit Deventer. Het monument herinnert aan de geschiedenis van de gasverlichting van Nederland. De lantaarn staat nog altijd op zijn oorspronkelijke plaats.  Aan de linkerijde van de kerk staat een beeldje van de prediker Liudger ofwel Ludger. Hij leefde van circa 742 tot 809 en bracht op verzoek van Karel de Grote het Christendom in deze streken. In het jaar 804 werd hij tot de eerste bisschop van Münster gewijd. Nog altijd vind je zijn naam overal in de Achterhoek terug.

Stadhuis en andere gebouwen

Het stadhuis dateert uit het jaar 1639. Het monumentale gebouw heeft een schilderachtige renaissancestijl, vermengd met classicistische motieven. Voor de topgevels heeft Emond Hellenraet, de stadsbouwmeester van Zutphen, zich laten inspireren door de Noorderkerk in Amsterdam. De bouwjaren van het stadhuis (1634) zijn verwerkt boven het poortje in de noordgevel, de oorspronkelijke ingang en in beide geveltoppen (1639). Een eeuw later vindt er een ingrijpende verbouwing plaats, waarbij de ingang wordt verplaatst van de noordzijde (Markt) naar de oostzijde (Kleine Markt). Deze nieuwe entree wordt opgesierd met de wapens van de stadsbestuurders. Op de gevel onder de dakrand, prijkt het oude wapen van Lochem: een gouden, klimmende leeuw met drie mispelbloemen. Tegenwoordig huist o.a. de VVV Lochem in het prachtige gebouw.

Achter het stadhuis staan drie huizen: het rechter huis met trapgevel, bekroond met een leeuw, dateert van 1638 en is nu een restaurant. De panden Bierstraat 4 en 6 zijn van jonger datum; ze dateren namelijk uit de 19e eeuw. Het pand op nummer 6 kreeg in de 20er jaren van de vorige eeuw een pui in de stijl van de Amsterdamse School. In het Kerksteegje staat het in vakwerk gebouwde oudste huis van Lochem. Het dateert uit 1621 en werd dus enige jaren na de stadsbrand van 1615 gebouwd. De meeste huizen uit die tijd waren in vakwerk opgetrokken. Alleen de rijke burgers konden zich een stenen huis veroorloven. Van de vroeger talrijke vakwerkhuizen in de Lochemse binnenstad is slechts hier en daar nog iets behouden gebleven. Het sociëteitsgebouw De Eendracht dateert uit 1840. Opvallend is de neoclassicistische gevel met de pilasters. Dit rijksmonument is nog altijd in gebruik als herensociëiteit. Schuin tegenover het Sociëteitsgebouw staat het kanon, dat eveneens een monument is. Het kanon op de Oosterwal dateert uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Hij stamt uit het wapenarsenaal van de bisschop van Münster – beter bekend als Bommen Berend –  die Lochem in 1672 binnenviel. Het kanon werd in de 19e eeuw ontdekt bij het uitbaggeren van de gracht en met veel moeite op de wal gebracht.

Koloniale villa’s: Opmerkelijk zijn de namen Java, Borneo, Sumatra en Celebes op de koloniale villa’s buiten het centrum van Lochem. Villa Java is in 1841 gebouwd in opdracht van J.G.H. Hoffmann, een fabrikant van katoen, die naar het voormalige Nederlands Indië geëxporteerd werd. Het gerestaureerde pand op de hoek Nieuwstad/Albert Hahnweg kreeg de naam Celebes. In dit pand was vroeger de Franse kostschool voor meisjes gehuisvest. Lees  meer over het koloniale verleden van Lochem op de link van de wandelroute ‘Koloniaal erfgoed te voet’.

Stadswandeling

Bovenstaande monumenten – en nog veel meer – staan beschreven in de Stadswandeling Lochem – Hof van Gelre Route. Ook de parken, de bleken met het bleekhuisje (Westerbleek 5), de koloniale villa’s en kunstobjecten staan in de routebeschrijving. De brochure is te koop bij de VVV in het oude stadhuis aan de Markt. De gedichten in het boekje zijn van Steven van Campen, afkomstig uit zijn gedichtenbundel ‘Weerzien in Lochem’. Hotel Hof van Gelre is de naamgever van de route. Het bekende logiesbedrijf schonk deze stadswandeling aan Lochem bij het 50-jarig bestaan. De route leidt je langs het hotel, Nieuweweg 38. De stadswandeling is circa 5 km lang en je loopt hem in circa anderhalf uur. Het is de moeite waard om Lochem zo beter te leren kennen! Informatieborden vertellen nog eens het verhaal over het monument en zijn geschiedenis. Bron: o.a. Stadswandeling Lochem en VVV Lochem.

Musea in gemeente Lochem

Op deze pagina aandacht voor twee musea in de gemeente Lochem: MORE in Gorssel – de grote publiekstrekker met landelijke uitstraling – en STAAL in Almen. En voor twee kleinere in de stad Lochem: het Graphica Museum en het Liberation Museum.

MORE in Gorssel

Museum MORE is het grootste museum voor Modern Realisme in Europa, dat jaarlijks meer dan honderdduizend bezoekers uit binnen- en buitenland verwelkomt. Ruim 120 werken van meer dan 40 verschillende kunstenaars geven een gevarieerd beeld van ruim één eeuw modern realisme in Nederland. Met grootmeesters als Carel Willink, Pyke Koch, Jan Mankes en Charley Toorop die uitblinken in technische perfectie en grote ambachtelijkheid. Hun realistische schilderijen doorstaan moeiteloos de tand des tijds. Naast deze collectie zijn er voortdurend wisselende tentoonstellingen. De kunstcollectie van de rijke ondernemer Hans Melchers, woonachtig in de Achterhoek, vormt de kern van Museum MORE. Een groot deel van de collectie verwierf Melchers uit de boedel van de DSB Bank, de DS Art-Collectie, nadat deze bank failliet was gegaan.

MORE is sinds medio 2015 gevestigd in het voormalige gemeentehuis van Gorssel, dat daarvoor werd uitgebreid met zeven tentoonstellingsruimten. Het resultaat is een adembenemend gebouw met een licht en transparant interieur, waar de schilderijen en kunstzinnige foto’s prachtig tot hun recht komen. De vele bezoekers zorgen voor levendigheid in Gorssel en voor nieuwe winkels en horecabedrijven. Een ware aanwinst dus voor de gemeente Lochem! De tweede locatie van MORE in Kasteel Ruurlo is sinds 2017 open. In het kasteel staat het werk en leven van Carel Willink centraal. Samen zijn de musea goed voor circa 250.000 bezoekers per jaar in de Achterhoek. Veel mensen combineren namelijk een bezoek aan de twee kunstlocaties. Een ware aanwinst dus.

STAAL in Almen

STAAL in het pittoreske dorp Almen is een ode aan de Achterhoek, het land van de dichter A.C.W. Staring en aan het dorpje Almen. Anthony Christiaan Winand Staring is een geboren en getogen Achterhoeker. De landheer, dichter, politicus en landbouwkundige is van groot belang geweest voor de streek. In de 18e eeuw trouwde hij in het tegenover gelegen kerkje. De dichtregel van zijn meest bekende gedicht verwijst hiernaar: ‘Elk weet waar ’t Almensch kerkje staat’.

In museum STAAL draait het om ‘de beleving van Staring’. Muziek, romantiek, landbouw en gedichten; het zijn een aantal thema’s die in het museum aan bod komen. Ze verbinden de tijd waarin Staring leefde (1767-1840) met het nu. Want aanpassingen die Staring in het landschap heeft aangebracht, zijn nog steeds zichtbaar. Er is een ruimte met beeldschermen die het thema ‘landgoederen’ illustreren. Centraal staat landgoed de Wildenborch in Vorden, het woonhuis van Staring en zijn familie. De Staringkoepel aan de Berkel is al schommelend te ervaren. Mega-groot trekken de seizoenen aan het landschap en het theekoepeltje voorbij.

In de hal worden Almen en de Achterhoek geïntroduceerd. De thema’s ‘boeren’ en ‘landbouw’ zijn er het uitgangpunt. Zo was er al de tentoonstelling ‘Boerentrots’ over innovatie en vernieuwing in de landbouw. Iets waar Staring ook ver in voorop liep. Op de Kinderzolder mogen kinderen zelf uitzoeken waar het Almens kerkje staat. Regelmatig staan er lezingen op het programma in STAAL.

Het museum opende medio 2018 en is een initiatief van Pien Pon uit Almen. Enkele maanden na de opening kreeg de directeur-conservator de erfgoedprijs van de gemeente Lochem. STAAL levert immers een belangrijke bijdrage aan de beleving van het erfgoed en het landschap van Staring en de Achterhoek. STAAL is gehuisvest in een prachtig gebouw, waarbij veel roestig cortenstaal is gebruikt. Het bijzondere ontwerp kreeg de publieksprijs van de Architectuur Prijs Achterhoek 2019.

Graphica Lochem

Het drukkerij-museum Graphica Lochem is een combinatie van boekbinderij en ambachtelijke drukkerij. In dit werkende museum drukken ze nog op de ouderwetse manier. Het ambachtelijk werken met loden en houten letters is tegenwoordig bij jongeren bekend als ‘letterpress’. En daar is weer animo voor, aldus de eigenaren Harry en Ingrid Arentsen van Grafica Lochem. Tal van drukwerk in een kleine oplage wordt er nog steeds gemaakt, zoals uitnodigingen, geboortekaartjes, boekenleggers of menukaarten op oud-Hollands papier.
Het kleinschalige museum, op het adres Molenstraat 5, is alleen op woensdagmiddag open van half 2 tot half 5. Andere tijden en groepen uitsluitend op afspraak. Een gepensioneerde drukker geeft uitleg aan de bezoekers. De entree is gratis, al wordt een vrije gift op prijs gesteld. Echt iets voor de liefhebber. Er worden ook workshops aan kleine groepen gegeven, zoals lino-snedes, ex libris-drukken en andere grafische technieken.

Liberation Museum

Opdat wij niet vergeten! Op 4 Mei 2019 is het Liberation Museum Lochem open gegaan, een symbolische datum. De permanente tentoonstelling in de Walderstraat 15 neemt je vooral mee naar de bevrijders van Lochem (wie waren ze, wat deden ze en wat gebeurde er?) en naar het leven tijdens de Tweede Wereldoorlog aldaar. Een leven vol verzet, verlies en soms ‘gewoon’ de dag proberen door te komen.
Dit museum is een initiatief van de Lochemmer Berry Swarthoff. Jarenlang verzamelde hij alles op het gebied van de oorlog; tal van attributen kreeg hij cadeau van de bevrijders. Samen met zijn vrouw Yvonne runt hij het Canadese restaurant Mondani in Lochem. Dat is een soort ontmoetingsplek geworden van oorlogsveteranen uit Canada en Engeland en hun nabestaanden. Zijn geesteskind, het Liberation Museum, is gratis toegankelijk. Er hangt een bus waar je een donatie in kunt doen.

Wandelen, fietsen en varen

Het is mooi wandelen en fietsen in de gemeente Lochem. Door het buitengebied met zijn vele zandwegen, over de landgoederen en natuurgebieden, door de bossen of langs de rivier de Berkel. In en rondom de dorpen en in landstad Lochem. Op deze pagina staat een selectie uit het enorme aanbod wandel- en fietsroutes. Ze geven tevens een beeld van het landschap en de cultuur in deze groene gemeente. De meeste routes, evenals de fiets- en wandelkaart van de Achterhoek, zijn verkrijgbaar bij de VVV.

Wandelroutes

Langs de Berkel

Het Berkeldal leent zich uitstekend voor mooie wandeltochten. Op de site van de 3e Berkelcompagnie vind je een aantal fraaie wandelroutes in het gebied, stroomafwaarts gerangschikt. In Duitsland zijn dat wandelingen in en rondom Billerbeck, bij de bron van de Berkel. Vervolgens stroomt de rivier door de gemeente Berkelland en de gemeente Lochem om uiteindelijk bij Zutphen in de IJssel uit te monden. Klik op ‘De Poort van Lochem’ en je treft er alle wandelingen in de gemeente aan. Via de links zijn vaak ook gpx-bestanden te downloaden voor gebruik in navigatieapparatuur.

Rondom Eefde

De Knapzak-wandelroute is een bewegwijzerde route van ruim 17 km om en door het dorp Eefde, langs fraaie natuur en verschillende bezienswaardigheden. Hoewel je op een willekeurig punt kunt beginnen, wordt voor de routebeschrijving dorpshuis Het hart aan de Jolinkweg 2 als startpunt gebruikt. De hele route duurt ongeveer vijf uur en is niet geschikt voor minder validen en rolstoelgebruikers. Natuurlijk is de route ook in twee keer te wandelen. De gratis handzame brochure met routekaartje geeft uitleg. Knapzak mee, en wandelen maar.

Het Welkom Ommetje van 4,5 km leidt door het dorp Eefde, en – net als de Knapzakroute – langs fraaie natuur en verschillende bezienswaardigheden, De hele route duurt ongeveer een uur. Voor mindervaliden en rolstoelgebruikers is hier en daar een alternatieve route aangegeven. Je kunt het ommetje wandelen met de beschrijving van het boekje of de tekens met de naam van de route volgen. Wandelaars zien o.a. de Eefse Beek, een langzaam stromend riviertje, dat ontstaan is uit het natuurlijke samenvloeien van waterlopen als de Molenbeek, Huurnerbeek en Fliederbeek. Door het bos heeft het nog zijn natuurlijke loop met slingers en bochten, dankzij de eigenaren van de landgoederen ‘t Haveke en Het Spijk.

Rondom Joppe en Exel

‘Rondom Joppe en Exel’ zijn twee wandelroutes, die beschreven staan in ‘Kuieren kijken en kieken in de Achterhoek’. Dit is een aantrekkelijk boekje (127 blz) met mooie beschrijvingen en foto’s van Truus Wijnen. De kuierroute rondom Joppe is 7 km lang en start bij restaurant De Zevensprong. Maar let op: er staat ‘Zessprong’ op de gevel! Joppe is omgeven door tal van landgoederen, waaronder ’t Joppe. Het startpunt van de kuierroute rondom Exel (6 km) is brasserie De Mölle (voorheen bekend als de Exelse Molen). De wandeling voert o.a. over het 680 hectare grote landgoed Ampsen, dat bestaat uit parkbossen en landerijen. De boerderijen zijn herkenbaar aan de blauw-witte strepen op de luiken, dat herinnert aan het familiewapen van de Heren van Ampsen. De wandelaar komt ook in het Sterre(n)bos: de lanen in dat deel van het bos vormen een ster. Staand in het midden heb je een goed uitzicht naar alle kanten.

De Paaschberg

‘Terug in de tijd naar de Paaschberg’ is een afwisselende wandeling rondom Lochem, met aandacht voor de geschiedenis en de geologie in het gebied. De lengte van de gemarkeerde wandelroute is 9,3 km en is in te korten tot 6,5 of 4,5 km. Je wandelt langs stuifduinen uit de Middeleeuwen, door het veen van duizenden jaren geleden, over dekzanden uit de laatste ijstijd tot op de Paaschberg in Lochem. De Paaschberg maakt deel uit van een stuwwal die honderdduizend jaar geleden door het landijs is gevormd. Korte tekstblokjes in het routeboekje informeren over het landschap. De wandelroute is dan ook méér dan een wandeling. Het is een manier om op ontspannen wijze de geschiedenis en de geologie van de streek te ontdekken.

Naar de Staringkoepel

Museum STAAL heeft een 13 km lange wandeling uitgezet rondom het dorp Almen, die via bossen en weilanden bij de Staringkoepel uitkomt. De witgepleisterde theekoepel was het geliefde buitenverblijf van Constantia Staring, de jongste dochter van de romantische dichter en natuurkenner A.C.W. Staring, eigenaar van kasteel de Wildenborch. Constantia liet het rond 1850 bouwen en genoot er zomers met haar vriendinnen van het mooie uitzicht. De theekoepel is dagelijks geopend en gratis toegankelijk van zonsopkomst tot zonsondergang. Te bereiken via een trekpontje over de Berkel. Langs de rivier wandel je weer terug naar Almen. De route is verkrijgbaar in de museumwinkel of te downloaden op museumstaal.nl. Een originele overnachtingslocatie naast de Staringkoepel is het BoerenBed van Hoeve Lochem. Een melkveehouderij aan de Berkel met enkele tenten aan het water. Wandelaars kunnen er een compleet ingerichte tent huren, bijvoorbeeld met een ouderwetse bedstee. Het BoerenBed ligt op landgoed Het Draafsel, dat in 1377 al werd beschreven.

Stadswandeling Lochem

Wie Lochem wil leren kennen, loopt de 5 km lange Stadswandeling Lochem ofwel de Hof van Gelre route. Deze voert in ongeveer anderhalf uur langs de mooiste plekjes, beelden en bezienswaardigheden. Het informatieve routeboekje begint met de beknopte geschiedenis van Lochem. Uiteraard staan de Grote of St. Gudulakerk en het oude stadhuis op de Grote Markt beschreven, en nog veel meer monumentale gebouwen. Maar ook de groene plekken als de eeuwenoude walbomen op het laatste stuk van de Westerwal en villapark Berkeloord. Deze mooie wijk is aangelegd in de jaren 1910-1915 en is een beschermd dorpsgezicht. Dit deel van Lochem is alleen al een wandeling waard. De slingerende lanen, de boomgroepen en de vijverpartijen zijn ontleend aan de Engelse landschapstuinen. De villa’s zijn in de destijds populaire bouwsstijlen, de zogenaamde chalet-stijl en de Engelse landhuisstijl, opgetrokken. De route loopt ook langs ’t Hof van Gelre. Het bekende hotel is de naamgever van de route.

Op stap met meester Prop

‘Met meester Prop door landstad Lochem’ is de titel van een wandelroute (2,5 km) en een fietsroute (25 km) ineen. Meester Prop neemt je mee langs de mooiste landschappelijke en cultuurhistorische bezienswaardigheden. Je beleeft de sfeer van de Middeleeuwen op de Grote en Kleine Markt en langs de grachten en bleken. Je voelt bijna de kracht van het landijs dat de Lochemse Berg opstuwde als je de heuvel op fietst. En je krijgt herinneringen aan een schooltijd lang geleden bij de oude zwart-wit kiekjes uit de jaren dertig in het routeboekje. Tip van de samenstellers: ‘geniet van de havezathen en de Berkel, maar droom ’s nachts niet over de witte wieven’. Lochem heeft enorm veel te danken aan Meester Gerrit Prop (1880-1980). Wat allemaal? Dat staat achterop het routeboekje. Interessant voor zowel Lochemmers als toeristen!

Koloniaal erfgoed te voet

Rond Lochem liggen twee landgoederen die een indirecte relatie hebben met Nederlands-Indië. Dat zijn kasteel De Cloese en het landgoed De Heest. Sommige bewoners van deze huizen deden zaken in Suriname of hadden het familiekapitaal deels verworven in Nederlands-Indië. Het stadje Lochem kent verder een Oostindische buurt, onder meer door de textielfabrikant Johan Gerhard Hendrik Hoffmann. In de periode 1835-1848 bewoonde hij met zijn vrouw en kinderen de villa Java op de toenmalige Hoge Enk in Lochem. De plaats had diverse hotels en pensions voor Indische verlofgangers, zoals aan de Nieuweweg 38 tot en met 42. De huizen zijn herkenbaar aan hun Indische namen, serres en veranda’s. De 17 km lange wandeling ‘Koloniaal erfgoed te voet’ voert eerst door het buitengebied en daarna door de stad. Start- en eindpunt is het treinstation Lochem.

Rondom Almen

Meerdere routes lopen rondom het lieflijke dorp Almen, zoals het Almens Ommetje. Deze wandeling van 4,5 kilometer voert langs de meanderende Berkel en over de landgoederen De Almense Mölle en Het Elger. Onderweg kom je informatieborden tegen over de omgeving. Hotel Landgoed Ehzerwold verzorgt zelf een wandeling voor de liefhebbers. Van maart tot eind oktober geeft een boswachter van Natuurmonumenten elke vrijdagochtend uitleg over de flora en fauna rondom het landgoed, dat grenst aan landgoed  Velhorst. De start is bij de receptie van het hotel. Een bijzondere wandeling is die met een ezel. Mini-camping De Vetweide heeft twee routes uitgezet, die ‘in ezeltempo’ ongeveer 2,5 uur duren. Wandelaars krijgen een ‘mandje met iets d’r in’ mee of kunnen reserveren voor een picknick.

Fietsroutes

Berkelroute

‘Beleef het landschap’ is het thema van de 44 km lange Berkelroute, die in te korten is tot 22 of 28 kilometer. Deze fietsroute tussen Lochem en Zutphen is gemarkeerd met routebordjes en nodigt uit om rond te kijken en hier en daar af te stappen. Hemelsbreed liggen vestingstad Lochem en Hanzestad Zutphen slechts 15 km van elkaar. Er tussen ligt een afwisselend landschap: het riviertje de Berkel, een aantal landgoederen zoals De Velhorst, bosgebied Groote Veld, kleinschalige landbouwgronden en natuurgebieden. Dit landschap kent een rijk verleden. Het routeboekje, verkrijgbaar bij de VVV, geeft aantrekkelijke informatie hierover.

Er is ook een grensoverschrijdende Berkelroute van maar liefst 168 km. De Berkel ontspringt in Billerbeck, aan de voet van de Baumberge in Duitsland. Ze stroomt door Coesfeld, Gescher, Stadtlohn en Vreden, voordat ze aankomt in Nederland. Via Eibergen, Borculo, Lochem en Almen mondt de rivier bij Zutphen uit in de IJssel. De Berkelroute is in meerdere  trajecten te downloaden, uiteraard met alle informatie over het landschap en de bezienswaardigheden.

Fietsknooppunten

De Achterhoek, dus ook de gemeente Lochem, is aangesloten bij het internationale fietsknooppuntensysteem, zodat je gemakkelijk je eigen routes kunt samenstellen. Meerdere bewegwijzerde fietsroutes starten bij TOP De Zonnebloem, Zutphenseweg 103 in Lochem. Kant-en-klare fietsroutes, aan de hand van de fietsknooppunten, zijn verkrijgbaar bij de VVV. Zoals Rondje Lochem van 20 km. Of een wat groter rondje met een afstand van 29 km, waarbij een blokje om Lochem, Exel, Laren en Groote Veld gefietst wordt. Fietsroute More van 50 km doet Lochem en Gorssel aan, en uiteraard het bekende museum MORE. Dan is er nog het 62 km lange Rondje door De Graafschap, genoemd naar Nationaal Landschap De Graafschap, een bijzonder gebied met een unieke combinatie van agrarisch gebied, natuur en cultuurhistorie. Gelegen tussen Bronckhorst, Lochem en Zutphen.

Eigen fietsroutes

Veel dorpen stellen zelf fietsroutes samen. Fietsdorp Laren bijvoorbeeld, met o.a. de H.W. Heuvel fietstocht van 19,7 km: een fietstocht ter ere van de herdenking van de 150ste  geboortedag van Hendrik Willem Heuvel. De schrijver van het markante boek ‘Oud-Achterhoeks Boerenleven’ werd in 1864 op 5 augustus geboren. Hij groeide op op boerderij Blauwhand in de buurtschap Oolde, nabij Laren. Aan de hand van zijn verhaal heeft de organisatie de boerderijen en huizen opgezocht, waarover Hendrik Willem in het boek heeft geschreven. Het zal duidelijk zijn dat de wegen en paden ingrijpend veranderd zijn en dat geldt ook voor de bezochte plaatsen. Het vergt van de fietsers enige fantasie en romantiek om zich in de tijdgeest en het boerenleven in te leven.
De fietstocht ‘Het geheim van de dikke boom’  is ook nog leuk om te noemen; het is een fietsroute voor kinderen. De tocht is 14,8 km lang en leidt uiteindelijk, na het oplossen van raadsels, naar de Dikke Boom van Laren op landgoed Verwolde. De tocht is geschikt voor gezinnen met kinderen van 8 tot en met 12 jaar.

Mountainbike

Mountainbike-route Lochem is gelegen in Nationaal Landschap De Graafschap. Het is een uitdagend traject van 21,1 kilometer vol met bochten en paden die o.a. voert over de Paaschberg, de Lochemse Berg en de Kale Berg. De Lochemse Berg is met bijna 50 meter de hoogste van de drie. Door de relatief steile hoogteverschillen is het geen route voor beginnende mountainbikers. Tussen Barchem en Lochem is de route nagenoeg vlak, mooi om eerst warm te rijden. De lus Lochem hoort bij de top 10 met mooiste mtb-routes van Nederland en maakt onderdeel uit van het MTB-netwerk Achterhoek. De routes Lochem en Borculo raken elkaar en Lochem en Vorden zijn door een verbindingsroute van ongeveer 1,7 kilometer met elkaar verbonden. In totaal is er een aaneengesloten route met een lengte van zo’n 110 kilometer te fietsen.

Varen over de Berkel

Een bijzondere beleving van het landschap is die met de fluisterstille Berkelzomp. De toeristische vaartocht wordt gemaakt met een typische houten platbodem, een replica van vroegere Berkelzompen. De Stichting Berkelzomp laat de vroegere handelsvaart op de Berkel tussen het Duitse Billerbeck en Zutphen op deze manier weer herleven. In Lochem vaar je met de Ente, vanaf de zompenloods aan de Goorseweg 2, langs kasteel De Cloese en havezathe De Heest. De schippers vertellen over het landschap en de rijke historie van deze havezathen. Al varende geniet je van de prachtige natuur en het uitzicht op de Lochemse Berg en de Kale Berg. In het voorjaar zijn er Vroege Vogeltochten, waarbij je het ontwaken van de ‘waternatuur’ kunt beleven. Er wordt dan gevaren tot aan het stuwencomplex op het landgoed Beekvliet, terwijl de schippers vertellen over de flora en fauna op en rondom de Berkel. In de maand augustus zijn er ook avondvaarten; romantisch varen bij ondergaande zon of opkomende maan.