Lochem Landgoederen

Landgoederen en buitenplaatsen

In de gemeente Lochem liggen tal van eeuwenoude landgoederen met parkbossen, majestueuze bomen, statige lanen en zandwegen; met waterpartijen, weilanden en glooiende akkers. Soms staat er een prachtig kasteel, vaker een indrukwekkend landhuis dat particulier is bewoond en sinds jaar en dag in handen van een familie is. Huis Verwolde in Laren is het enige landhuis dat van binnen te bezichtigen is. De historische buitenplaatsen hebben allemaal de beschermde status van rijksmonument en liggen in een schitterende omgeving. De landgoederen zijn de parels in de gemeente!

Dertien landgoederen staan hier beschreven, verspreid over de gemeente; zes ervan bevinden zich rondom de plaats Lochem. Elk landgoed heeft zijn eigen karakteristieken, ontstaansgeschiedenis en sociale netwerk.

Huis Verwolde

Huis Verwolde is vanaf 1776 bewoond geweest door vijf generaties van de familie Van der Borch van Verwolde. Twee eeuwen later heeft de laatste bewoner de zorg voor de instandhouding van het huis en de tuin overgedragen aan Geldersch Landschap & Kasteelen. De rest van het landgoed is nog in bezit van de familie. Het statige Huis Verwolde heeft een lange geschiedenis. De eerste vermelding is al in 1346. Het kasteel Verwolde was de inzet van middeleeuwse oorlogshandelingen en werd in 1510 na zware belegering door bisschop Frederik van Baden uit Deventer samen met Floris van Egmont en Jacob van Batenburg uit Anholt met de grond gelijk gemaakt. Lees meer hierover op de site van Geldersch Landschap & Kasteelen.

Het landhuis uit 1776 is in geheel originele staat te bezichtigen van april tot en met oktober. Een gids laat je de sfeervol ingerichte vertrekken op de hoofdverdieping en eerste verdieping zien. Een rondleiding voert onder andere langs de prachtig gerestaureerde Chinese kamer, ingerichte (slaap)kamers, de originele bibliotheek en kinderkamer. Het benedenhuis is op eigen gelegenheid te bekijken. In de historische keuken is de theeschenkerij gevestigd, met een terras aan de vijver. De tuin rondom het landhuis is vrij toegankelijk. Adres: Jonker Emilelaan 4, Laren.

Huis Verwolde is omringd door een parkbos met rododendrons en bijzondere bomen, met vijvers en landbouwpercelen met rietgedekte boerderijen. Bijzondere bomen zijn bijvoorbeeld de judasboom (uit Zuid-Europa, West-Azië), de zakdoekjesboom (China) en de tulpenboom (Noord-Amerika). Allemaal soorten die landgoedeigenaren in het verleden meenamen van verre reizen. Wie geïnteresseerd is in de verschillende bomen kan de wandelfolder Bijzondere Bomenpad bekijken.

Het bos op het noordoostelijk deel van landgoed Verwolde, plaatselijk bekend als Oranjewoud, bestaat vooral uit grove dennen met een ondergroei van berk. In de jongere bosgedeelten zijn uitheemse naaldboomsoorten te vinden. De landbouwpercelen worden omgeven door houtwallen met oude grove dennen. Op een akker die is geplagd en van een poel voorzien, ontwikkelt zich een schrale vegetatie met onder meer kleine zonnedauw.

In het park fladderen zomers vlinders als dagpauwogen, atalanta’s en de bijzondere kleine ijsvogelvlinder rond. In de dennenbossen broeden havik, buizerd, boomvalk, kuifmees en zwarte mees. Rondom het huis kun je ‘s avonds de ransuilen horen. Lees hier meer over de planten en dieren van landgoed Verwolde.

Talloze bordjes lang het Dikke Boompad wijzen de weg naar de parel van het landgoed: De bekende Dikke Boom van Verwolde. Hij is 25 meter hoog en heeft een omvang van bijna 8 meter en is daarmee de dikste zomereik van Nederland. Behalve de dikste is hij ook één van de oudste eiken in Nederland. Zijn leeftijd is te herleiden dankzij het verhaal van de plaatselijke molenaar die in 1767 een bedrag van 275 gulden bood voor de eik, om er twee molenassen uit te zagen, Toen al had de boom een indrukwekkende omtrek. Jammer voor de molenaar: de koop ging niet door. ‘De Dikke’ bleef overeind en groeide uit tot landelijke bekendheid. Hij prijkt op schilderslinnen, ansichtkaarten, filmpjes en vele selfies van bezoekers. Schrijfster Annie M.G. Schmidt maakte er zelfs een kinderliedje over. ‘Ik heb een tante en een oom, die zitten in een eikenboom. In een eikenboom in Laren’. Maar of dit liedje tegenwoordig nog bekend is?

De dikke boom lijkt misschien onverwoestbaar, maar hij is deels hol en vormt daarmee de perfecte leefomgeving van vogels, zeldzame kevers en andere insecten. De conditie van de veteraan verslechterde enkele jaren geleden snel, zijn kroon halveerde. Dankzij goed beheer ontwikkelt de boom inmiddels weer nieuwe takken en produceert hij zelfs eikels.

Kasteel Oolde

Kasteel Oolde is een voormalige havezathe, ook gelegen bij Laren, ten noordwesten van het dorp. Het bestaande huis zou eigenlijk Nieuw-Oolde moeten heten, want ook dit is gebouwd bij een ouder slot. De nieuwbouw, die Nyenhuis of Nieuwenhuis werd genoemd, dateert van 1663 en is gebouwd in opdracht van Goossens van Keppel. Een latere Van Keppel heeft Nieuw-Oolde omstreeks 1771 laten verbouwen en kreeg het een nieuwe ingangspartij. Hierdoor heeft het huis tegenwoordig nog een volledig 18e-eeuwse uitstraling. Aan de voorgevel zijn de wapens van de geslachten Van Keppel en Van Heeckeren bevestigd  Omstreeks 1870 werd de gracht om het huis gedempt.
Adres: Ooldselaan 17, Laren.

Huis ’t Ross

Huis ’t Ross ligt ten zuiden van Laren, in de buurtschap Groot Dochteren aan de Rossweg. De buitenplaats zou omstreeks 1700 gesticht zijn door de uit Deventer komende familie Dumbar. Dit geslacht was van Schotse afkomst. Mogelijk dat de naam Ross verwijst naar een graafschap in Schotland. Op het informatiebord Groot Dochteren staat een iets ander verhaal over de vroegere bewoners. Het landhuis zou in 1750 gebouwd zijn in opdracht van mr. Arnold Wentholt (1715-1786). Hij was regent in Zutphen en reeds in het bezit van de Ross-boerderij, Dochterenseweg 10. Latere bezitters kochten in de loop der jaren diverse boerderijen en gronden in Groot Dochteren. Ze lieten o.a. ook het Ross-bos met een ijskelder aanleggen. In 1867 werd het oorspronkelijke huis in neoclassicistische stijl herbouwd. Het informatiebord aan de Rossweg is onderdeel van de TRAP-route Lochem. TRAP staat voor Toeristisch Recreatief Archeologisch Project.
Adres: Rossweg 10, Groot Dochteren/Laren.

Dorth

De oudste fundamenten op landgoed Dorth dateren uit de 12e eeuw. Op de plaats waar nu het landhuis met een koets- en rentmeestershuis (uit 1928) staat, stond ooit een kasteel. Het landgoed zelf bestaat uit een parkbos met bomenlanen, een slotgracht, vijvers, boerengrond en voormalige productiebossen. Dorth ligt langs de Dortherbeek en is daarom bijzonder waterrijk. Dankzij de vele sloten en vijvers leven hier volop amfibieën. De kamsalamander en kleine watersalamander zijn vaste bewoners, net als de bruine en groene kikker. Dit veelzijdige landschap trekt veel vogels aan. Zoals de zwarte of middelste bonte specht, ijsvogel, havik of boomvalk. De zeldzame ijsvogelvlinder is op Dorth van juni tot augustus te zien langs de bosranden. Daar profiteren ze van gericht natuurbeheer, kamperfoelie en bloeiende bramen. Natuurmonumenten, eigenaar van het 100 hectare grote landgoed, heeft er een wandeling van ongeveer een uur uitgezet. De slotgracht, waarlangs de wandeling begint, dateert nog uit 1600. Wie over landgoed Dorth wandelt, ziet overal bomen op verhogingen staan. De bodem was vroeger zo nat, dat bomen alleen op deze gegraven rabatten konden groeien. De bomen kwamen zo hoger te staan.
Adres: Kasteelweg 1, Kring van Dorth.

’t Joppe

Huis ‘t Joppe is een landhuis iets ten oosten van de buurtschap Joppe. Het dateert van omstreeks 1740 en heeft een ingangspartij in Lodewijk XIV-stijl. Bij het huis hoort ook een oranjerie, koetshuis, een koepel, een historische tuin, moestuin en boomgaard. ‘t Joppe omvat een landgoed van 100 hectare met parkbos en kleine stukjes naald- en loofbos, maar ook weilanden en akkers, waarop een aantal fraaie solitaire bomen staan. In de schaduw van de bomen en de koelte van kleine vennetjes leeft nog volop wild. Het gebied is vrij toegankelijk, met uitzondering van het landhuis en de directe omgeving ervan.
Adres: Joppelaan 110, Joppe.

’t Haveke

’t Haveke ligt midden in het dorp Eefde. Het herenhuis op het landgoed stamt uit 1860 en is omgeven door een 14 hectare groot Engels landschapspark met bos en verzorgde gazons. Kilometers lange wandelpaden voeren door het park; ze zijn overdag vrij toegankelijk voor het publiek. Evenementen van maximaal 50 personen, zoals huwelijksfeesten, kunnen in het pas gerenoveerde koetshuis en de voormalige paardenstal worden gehouden. Het koetshuis en de remise worden verhuurd als vakantiewoning. Een eerste vermelding van het huis vinden we in 1481 als Herman ter Havick in het huwelijk treedt en zijn echtgenote als huwelijksgift een grote som geld, alsmede “die hofstede thoe Angeren” schenkt. Rond 1860 werd het oude huis afgebroken en is het huidige huis gebouwd. Hierna zou het huis nog enige malen van eigenaar veranderen totdat het in het bezit kwam de familie van Rechteren-Limpurg-Speckfeld. Door vererving kwam het in het bezit van de huidige bewoners. Bron Wikipedia.
Zutphenseweg 113, Eefde.

De Voorst

Huize de Voorst in Eefde is eind 17e eeuw gebouwd. Koning-stadhouder Willem III schonk aan Arnold Joost van Keppel in 1695 de financiële middelen hiervoor. Deze gaf de architecten van paleis Het Loo in Apeldoorn de opdracht om een replica van Het Loo te bouwen voor zijn ‘majestueuze paleisje Huis de Voorst’ op het landgoed van zijn voorouders. Het prachtige paleis stond al spoedig bekend als het Versailles van de Achterhoek. Na de Van Keppels hebben vele adelijke families het landgoed gekocht, bewoond en weer verkocht. Dieptepunt was 18 augustus 1943 toen het hoofdgebouw uitbrandde door een onvoorzichtige schilder. Het werd in 1957 en in de jaren 2003 tot 2005 volledig gerestaureerd. Het interieur is smaakvol en sfeervol aangepast aan de uitstraling van het huis. Op het toegangshek prijken oranjeboompjes. Ze verwijzen naar koning-stadhouder Willem III. Het landhuis is nu in gebruik als locatie voor exclusieve ontvangsten, partijen en bruiloften. Het landgoed is eigendom van de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

Het statige landhuis ligt centraal in een aantrekkelijk parkbos. De tuinen en het park waren oorspronkelijk – net als die van Het Loo – in formele Franse stijl. Met symmetrische paden en lanen in rechte lijnen, geometrisch aangelegde waterpartijen en een gestileerde beplanting. Vanaf 1800 kwamen daar meer landschappelijke elementen bij. De ronde weide, de bosvijver en de romantische slingerende paden zijn in deze Engelsche landschapsstijl aangelegd. In het parkbos staan monumentaal uitgegroeide parkbomen, zoals lindebomen en rode beuken. In de kruidlaag van het bos groeit de zeldzame driehoeksvaren. Aan de kademuren  vind je rotsplanten, waaronder tongvaren en muurvaren. Ook langs de bosvijver groeit een keur aan oever- en waterplanten, waaronder drijvend fonteinkruid. In de hoge bomen leven eekhoorns en zwarte spechten en zangvogels als de wielewaal. De vijver en de gracht zijn het leefgebied van veel insectensoorten en amfibieën. Er zijn op het landgoed wel twaalf soorten libellen geteld, waaronder de minder algemene groene libel en weidebeekjuffer. Bron: Landgoed Huis de Voorst
Binnenweg 10, Eefde.

Rondom stad Lochem

Boekhorst

De naam Boekhorst wordt wel verklaard als een samenstelling van de woorden boek (beuk) en horst (hoger gelegen stuk grond). De beuken zijn dan ook volop op dit landgoed te vinden. Dit ten westen van Lochem gelegen landhuis is waarschijnlijk voortgekomen uit een boerderij. Het huis is in 1845 gebouwd voor de geoloog Winand Carel Hugo Staring, een zoon van de dichter mr. A.C.W. Staring van kasteel de Wildenborch. Het gebouw is in de 20e eeuw twee keer ingrijpend gewijzigd. Ook het bescheiden park is midden 19e eeuw aangelegd. In het voorjaar bloeien de rododendrons.
Boekhorstlaan 8, Lochem.

De Heest

De voormalige havezathe de Heest ligt ten oosten van Lochem, aan de weg van Zwiep naar buurtschap Nettelhorst en is gelegen aan de Berkel. Waarschijnlijk heeft dit huis zich ontwikkeld vanuit een boerderij. In oorsprong dateert het uit de 16e eeuw, maar is in de 18e eeuw uitgebreid. Het historische complex heeft nog geheel zijn oude structuur en omvang behouden. Het hoofdgebouw is van belang vanwege de grote architectuur-historische waarde. Het kasteel is particulier bewoond en niet van binnen te bezichtigen. Met een vaartocht over de Berkel met de Berkelzomp kom je langs deze prachtige buitenplaats.
De Heest 3, Lochem.

Nettelhorst

Landgoed Nettelhorst, eigendom van de Stichting Twickel, ligt net ten noorden van de Berkel, nabij de gelijknamige buurtschap. Van de ooit florerende buitenplaats is niet veel meer over. Alleen de begroeide ruïne van het huis en de voorhof met een bouwhuis en een schuur. Het grachtencomplex is nog intact en de kenmerkende lanenstructuur rond de ruïne is ook nog aanwezig. (ik vind de term ‘bouwhuis’ zo vreemd; staat op site twickel)

Nettelhorst wordt al in de 12e eeuw genoemd. In 1465 kwam het in bezit van de familie Van Heeckeren en is dat sindsdien gebleven. Nettelhorst werd tot 1832 bewoond. In 1834 werd het verkocht aan kasteel Twickel in Ambt Delden, waar toen ook een Van Heeckeren woonde. Het eens zo deftige huis werd in 1875 afgebroken. Na tientallen jaren van leegstand was het danig in verval geraakt. Alleen de traptoren en het linkerachtergedeelte stonden nog overeind. Bij een storm in 1884 stortte ook de van zijn steun beroofde toren in.

Het landgoed Nettelhorst was vroeger veel groter dan nu: bijna 650 hectare met 30 boerderijen. Het huidige bezit omvat circa 114 hectare en telt naast de huisplaats met bouwhuis nog boerderijen én bossen op de Lochemse Berg. De pachtboerderijen zijn aan hun luiken te herkennen. Een zwarte rand met een wit binnenpaneel; het zijn de kleuren van landgoedeigenaar Twickel.

Tussen 1994 en 2006 vond op Nettelhorst een reconstructie plaats om het voorplein en omliggende gebied in de oorspronkelijke stijl terug te brengen. Daartoe werd het grachtenstelsel opnieuw uitgegraven, de watertoevoer vanuit de Berkel hersteld, een houten slotbrug over de buitengracht geplaatst en het vroegere ovaal op het voorplein in ere hersteld. Hiermee is de symmetrie van de oude aanleg weer herkenbaar geworden.
Ruïnelaan 3, Lochem.

De Cloese

Kasteel de Cloese staat ten oosten van Lochem, aan de rivier de Berkel en op loopafstand van de Lochemse Berg. Het kasteel werd in 1520 gebouwd door de Lochemse pastoor Sweder van Kervenheim. Hij kreeg toestemming van hertog Karel van Gelre om materialen van kasteel de Wildenborch bij Vorden te gebruiken. De hertog had dit kasteel namelijk veroverd en ontmanteld. Oorspronkelijk was de Cloese een havezathe. De huidige aanblik komt vooral op rekening van een ingrijpende verbouwing in 1886 onder leiding van de Haagse architect Nic. Molenaar sr. In de jaren 90 van de vorige eeuw deed de historische buitenplaats dienst als politieschool. Van het huis zijn nog enkele originele kelders en16e eeuws muurwerk bewaard gebleven. Met een tochtje met de Berkelzomp vaar je langs de Cloese.
Zwiepseweg, ter hoogte van nummer 138. Lochem.

Velhorst

Landgoed Velhorst is één van de oudste landgoederen in de gemeente Lochem. Bronnen uit 1313 maken al melding van een ‘huis met een hof’. De naam Velhorst is in 1506 voor het eerst gebruikt. In de 17e eeuw bouwt de rijke stedelijke eigenaar hier een eenvoudig buitenverblijf, een spieker. Een aangename plek om zomers de drukte van de stad te ontvluchten. In 1741 verrijst voor de spieker een voorhuis. In 1819 wordt het huis ingrijpend verbouwd tot een comfortabel landhuis. Vanaf de 19e eeuw woonde Allard Pierson hier: de allereerste hoogleraar in de kunstgeschiedenis én naamgever van het Archeologie Museum van de Universiteit van Amsterdam.

Rond het particulier bewoonde landhuis liggen vijvers, poelen en beukenlanen. Een historische moestuin en perenboomgaard (iedere donderdag te bezoeken), een oude zwarte droogschuur en een enorme hooimijt met rieten dak. Vanuit het theekoepeltje op het landgoed genoten de bewoners van het landschap; het koepeltje is nu in gebruik als schildersatelier. Natuurmonumenten, eigenaar van landgoed Velhorst, heeft vier gemarkeerde wandelroutes uitgezet. Onder andere door het afwisselende parkbos met statige bomenlanen, rododendrons en azalea’s.

In het kleinschalige agrarische landschap liggen authentieke boerderijen, akkers en heideveldjes, houtwallen, boomgaarden en bloemrijke graslanden. De rustige omgeving op het landgoed trekt reeën, dassen en zelfs boommarters aan. In augustus bloeit op Velhorst de blauwgekleurde klokjesgentiaan, in Nederland een zeldzame verschijning. De plant werd vroeger medicinaal gebruikt. Nu is hij wettelijk beschermd.

Het Kienveen, onderdeel van de Velhorst, is een kwetsbaar vochtig terrein met veel kikkers en bijzondere planten als melkviooltje en moerashertshooi. Het landgoed wordt aan de noordkant begrensd door de Berkel. Bij stuw Velhorst ligt een karakteristiek wit ophaalbruggetje over de rivier. Van daaruit kom je in natuurgebied Berkel Almen. Langs de rivier liggen oude kampen. Deze akkers hebben door eeuwenlange bemesting een bolle vorm gekregen.

Natuurmonumenten werkt op landgoed Velhorst samen met natuurboer Arjen van Duuren. Er wordt hard gewerkt aan de biodiversiteit in het gebied door akkerranden in te zaaien met bloemen. In het grasland groeien in de nabije toekomst niet alleen raaigras, maar ook andere soorten kruiden. Hagen worden aangelegd als schuilplaats, broedplaats en voedselbosje voor vogels, insecten en vlinders. De natuurboer werkt ook samen met veehouders in de omgeving. Inmiddels is een deel van het drogere grasland omgezet in kleinschalige akkers. Het grasland langs de Berkel blijft voor twee kleine kuddes vleeskoeien en schapen. Zo krijgt elk stuk grond een bestemming die past bij de bodemomstandigheden. Lees hier meer over het duurzame natuurbeheer op landgoed Velhorst.
Velhorst 1, Lochem.

Landgoed Ampsen

Kasteel Ampsen vormt samen met het omringende park, de bossen en landerijen het gelijknamige landgoed Ampsen. Het is maar liefst 680 hectare groot. In het oudste gedeelte van het landgoed staat het kasteel uit de 17e eeuw; de grootste burcht op het grondgebied van de gemeente Lochem. Dit uitgestrekte complex is waarschijnlijk ontstaan uit een omgrachte ‘hof’ of hoeve. In de eerste helft van de 14e eeuw werd er door de gebroeders Ampsen een versterkt huis bij gebouwd. Dit ‘Huse Ampsen’ staat in 1389 voor het eerst vermeld en heeft direct ten zuiden van de tegenwoordige boerderij ‘Ouden Ampsen’ gelegen. Vijfhonderd meter westwaarts werd het goed ‘Nijen Ampsen’ gesticht (vermeld in 1450). Beide huizen werden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) verwoest. Op de plaats van Nijen Ampsen bouwde Gerrit Jan Nagell rond 1650 het tegenwoordige kasteel. In de loop der jaren is het verscheidene malen aan de eisen en de mode van de tijd aangepast.

Evenals het huis kwam ook het park in verschillende fasen tot stand. De aanleg hangt nauw samen met de ontginning van het moerassige gebied waarin Ampsen oorspronkelijk lag. Hierin worden in de loop van de 18e eeuw, volgens een geometrisch patroon, verhoogde wegen aangelegd. Een aantal hiervan vormt de basis van de nog bestaande statige lanen.

Uit dezelfde periode dateert ook het ‘Mastenbosch’, een sterre(n)bos, waarvan de lanen het patroon van een ingewikkelde ster vormen. Bijzonder mooi, vooral als de zon er doorheen schijnt! Sterrenbossen vormen een element uit de barokke tuinarchitectuur en raakten in de 18e eeuw in zwang. In het ‘Engelsche Bos’ tegenover het kasteel werd rond 1780 een wandelpark in Engelse landschapsstijl aangelegd met een vijver, slingerpaden en bijzondere bomen.

Kenmerkend voor de boerderijen die bij het landgoed horen zijn de blauw-wit gestreepte luiken. Blauw-wit herinnert aan het familiewapen van de Heren van Ampsen, dat bestond uit een blauw ankerkruis op een witte achtergrond. Op het landgoed is ook een mausoleum aanwezig, waarin zeventien leden van de familie Van Nagell zijn bijgezet. Het is een rechthoekig bakstenen gebouw onder een laag zadeldak. Het mausoleum verrees omstreeks 1870 naar aanleiding van de Begrafeniswet uit 1869, die verbood nog langer mensen in de kerk te begraven.
Laan Ampsen 8a, Lochem.

Routes

Wie alle landgoederen met eigen ogen wil bekijken, kan een fietsroute samenstellen aan de hand van het bekende netwerk van fietsknooppunten of een fietsroute bij de VVV Lochem kopen. Bij de VVV is ook een autoroute van 63 kilometer langs het historische erfgoed op de landgoederen verkrijgbaar.