Montferland Landschap

Het landschap van Montferland

Aan de rand van de Achterhoek ligt het glooiende Montferland. Een heuvelachtig bosgebied, omzoomd door uitgestrekte akkers, landerijen en kleine dorpen. De statige bossen worden afgewisseld met heidevelden, zandbulten en bronnen. Het landschap heeft natuurliefhebbers dan ook heel wat te bieden. Wandelaars, fietsers en ruiters kunnen er hun hart ophalen.

Het Montferland is zo’n tweehonderdduizend jaar geleden ontstaan door opstuwing van het landijs. Het gebied is onderdeel van een stuwwal die zich vanaf het Montferland via Kleef en Nijmegen richting de Betuwe uitstrekt. In de laatste ijstijd brak de Rijn tussen Elten en Kleef door de stuwwal heen, waardoor het Bergherbos werd afgesneden van de rest van de stuwwal onder Nijmegen. Delen van deze stuwwal zijn op plaatsen in de diepere ondergrond nog aanwezig. Het Bergherbos ligt dus op de uitlopers van de heuvels; de hoogteverschillen zijn af en toe fors.

De Hettenheuvel is met 91,6 meter boven NAP het hoogste punt van het Montferland, en is zelfs het hoogste punt van de hele Achterhoek en de Liemers. Vanaf de uitkijktoren op de  Hulzenberg bij Stokkum en vanaf de Kale Jacob bij Kilder heb je een prachtig vergezicht over het bos en over de Liemers, tot zelfs aan de Veluwezoom. In geografisch opzicht maakt ook de Eltenberg in Duitsland deel uit van het heuvelachtige bosgebied. De berg heeft een hoogte van 82,4 meter en is onder andere te bereiken via een groene grensovergang tussen Stokkum en Elten. De Montferlandse Toppen Wandelroute verbindt de achttien toppen in het Montferland en is 42,2 km lang (lees meer daarover onder Wandelen en fietsen).

De heuvelrug in het Montferland met heidevelden, zandverstuivingen en bronbossen is werkelijk prachtig. We vinden er bijzondere planten, zwerfkeien en klapperstenen. Ook bijzonder zijn de Hooge Heide, op de stuwwal bij Stokkum, en het bremveld bij Zeddam, die via een 6 kilometer reptielencorridor met elkaar verbonden zijn. Reptielen als zandhagedis, hazelworm en de gladde slang kunnen zich hierdoor verspreiden. De bossen zijn het domein van tientallen vogelsoorten, haviken, spechten, boommarters, reeën, vossen en een vanouds aanwezige populatie schuwe dassen.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Bremveld bij Zeddam

,,Ik noem het Bergherbos altijd een stukje buitenland in Nederland. Als je naar Montferland komt, doemt in een vlak landschap plotseling een gigantische heuvel op met prachtige natuur en een enorme diversiteit. Uniek. En dat op een gebied van ruim 1.500 hectare.’’

 Janine Pelgrum, boswachter Natuurmonumenten.

Bergherbos

De termen Bergherbos en het Montferland worden vaak door elkaar gebruikt. Montferland is eigenlijk slechts de naam van één van de vele heuvels. De naam Bergherbos refereert aan de graven van Bergh, en aan de latere gemeente Bergh. De bossen strekken zich uit tussen Beek, Kilder, Zeddam, Stokkum en ’s-Heerenberg, en Elten in Duitsland. Het Bergherbos is een ruim 1.800 hectare groot natuurgebied, deels eigendom van Natuurmonumenten en deels van de Stichting Huis Bergh. Dit bijzondere gebied bevat afwisselende, imposante bossen met een grote diversiteit aan boomsoorten, deels naaldhout, deels loofhout.

Vanaf de Middeleeuwen was het Bergherbos eigendom van de adel, de graven van Bergh. Het oorspronkelijke Bergherbos bestond uit eik gemengd met beuk en werd voornamelijk geëxploiteerd als hakhout. In 1781 ging het door vererving over op de vorsten Von Hohenzollern-Sigmaringen. Zij vervingen geleidelijk het loofbos door grove den en veranderden zodoende het Bergherbos in een productiebos, met hout vooral bestemd voor het stutten van de kolenmijnen.

In 1912 verkochten de vorsten Von Hohenzollern-Sigmaringen kasteel Huis Bergh met de landgoederen en bossen aan Jan Herman van Heek, een textielfabrikant uit Twente. Het was zijn bedoeling om het kasteel en alle bijbehorende gronden voor de toekomst te bewaren als een natuurmonument. Sindsdien is er rekening gehouden met de natuurlijke samenstelling van het bos. Naast naaldbomen zorgde men ook voor voldoende loofbomen, zodat het bos gevarieerder werd. De eik werd weer geïntroduceerd en diverse andere houtsoorten werden aangeplant, zoals de fijnspar en de lariks. Planten en dieren werden vanaf toen beschermd. Daarmee is het Bergherbos het eerste bewust in stand gehouden natuurgebied in Nederland. De bosbouw was tot in de oorlogsjaren 1940-1945 nog van vrij groot belang in Bergh.

In 1984 nam Natuurmonumenten het beheer over en werkt zij aan het bos. Zo worden er hier en daar naaldbomen gekapt om ruimte te maken voor natuurlijke verjonging. Ook beheert zij de akkers langs de bosranden die al eeuwenlang in gebruik zijn. Doordat er steeds weer mest op gebracht werd, zijn ze vaak bolvormig geworden. Natuurmonumenten verbouwt op biologische wijze granen, zoals rogge en haver. Tussen de granen laat men akkerkruiden vrij groeien, die elders zo zeldzaam zijn geworden. Tussen het goudgele graan groeien klaprozen, korenbloemen, kamille en margrietjes. De biologische akkers doen aan vroeger denken.

In het Bergherbos groeit op een aantal plekken nog heide. Hier leven zeldzame soorten als zandhagedis, gladde slang, nachtzwaluw en veldleeuwerik. Vanuit cultuurhistorisch en ecologisch belang wordt deze heide dan ook in stand gehouden. Vrijwilligers van Natuurmonumenten en IVN Montferland verwijderen er regelmatig opgeschoten bomen en struiken en voorkomen zo dat de heide dichtgroeit tot bos. Ze worden daarbij geholpen door de kudde schapen die ieder voor- en najaar onder leiding van herder en hond haar ronde doet. Vroeger had elk deel van het bos een eigen naam: dat is afkomstig van de marken, de gezamenlijke gronden. Zoals de Beekermark, de Kleefse Hout, het Korterbos, het Lengelerbos, het Stokkumerbos en het Zonderbos. Kleinere bosjes heten het Snijdersbos of het Prinsessenbos.

,,De hoogteverschillen van het Bergherbos vind ik nog iedere dag heel bijzonder. Bossen op de stuwwal met daaromheen glooiende akkers, een bijna buitenlands plaatje. Dat ervaar je helemaal op de uitkijktoren op de Hulzenberg. Hier kijk je tot in Duitsland, over dichte bossen en akkers met graan, de gouden rand van het Bergherbos. Deze akkers bebouwt Natuurmonumenten op biologische wijze en ze zijn daardoor rijk aan akkerkruiden en insecten. Door de akkerranden in te zaaien met planten met olierijke zaden, vinden veel dieren er ook in de winter nog voedsel.’’

Erwin Grob, boswachter Natuurmonumenten

Motte Montferland

Op de top van de heuvel Montferland bevindt zich de grootste motte van Nederland. De duizend jaar oude, door mensenhanden opgeworpen heuvel is een cultuurhistorisch monument van grote waarde. De motte is in 1999 aangewezen als ‘beschermd archeologisch monument’ en is meermalen onderwerp geweest van archeologisch onderzoek.

Mottes of motteburchten zijn de rechtstreekse voorlopers van het middeleeuwse kasteel. Vaak bestaan ze alleen uit een aarden heuvel met daarop een houten muur (palissade) en een voorvertrek. Van het handjevol overgebleven mottes in Nederland is die van Montferland verreweg de grootste. De kruin ervan steekt nog altijd 17 meter boven het omliggende landschap uit. Een strategische ligging! Vanaf hier kon men de wijde omgeving, het dal van de Rijn en de Oude IJssel, overzien.

De Montferrand, zoals de palissadeburcht oorspronkelijk heette, heeft een rijke historie die sterk tot de verbeelding spreekt. Van de 17 meter hoge heuvel is tenminste de laatste 7 meter kunstmatig opgehoogd. Het plateau meet maar liefst 60 x 90 meter. De basis van de motte meet 135 bij 150 meter, en is omgeven door een gracht en een dubbele aarden wal. Op het plateau zijn resten gevonden van 5,5 meter dikke muren van een mogelijk nooit voltooide tufstenen toren. Dit zou de motte van het voormalige kasteel Upladen kunnen zijn, die waarschijnlijk uit de 9e of 10e eeuw stamde.

De burcht kreeg de naam Montferrand, en is mogelijk vernoemd is naar de gelijknamige plaats in midden-Frankrijk of het kruisvaarderskasteel Montferrand in Syrië. Deze naam verbasterde al snel tot ‘Montferland’. In 1427 kwam de burcht in handen van de heren van Bergh, die er exotische dieren hielden. Graaf Willem IV van den Bergh en Maria van Nassau hadden er hun buitenverblijf. In 1699 bouwde graaf Oswald III van den Bergh een stenen jachthuis op de heuvel, dat nu onderdeel is van hotel Het Montferland. Het jachthuis, de motte en het omringende bos worden beheerd door de Stichting Huis Bergh.

Eeuwenlang was de motte een idyllische plek in het bos. Een trap tussen het lommerrijke groen van de bomen leidde naar de top. Enkele jaren geleden zijn alle bomen gekapt en resteert er een ‘kale bult’; de enorme omtrek van de aarden wal is nu goed te zien. De reden van de kap? De motte Montferland wordt de komende jaren opgeknapt. Directe aanleiding is de verzakking van de toegangsweg en de aantasting van een groot aantal bomen door parasitaire schimmels als korsthoutskoolzwam en honingzwam. Zieke bomen vormen een gevaar voor bezoekers, maar ook voor de archeologische resten in de bodem. Als de bomen omvallen, trekken hun wortels de hele grond overhoop. Tijdens de opknapbeurt wordt zoveel mogelijk aangesloten op de historische betekenis van de motte. Tegelijk zullen de natuurwaarden in de omgeving worden versterkt. Als leidraad dient de 19e eeuwse bosaanleg met zijn prachtige beukenlanen.

Wandelaars, mountainbikers en ruiters maken veelvuldig gebruik van deze lanen. Vanwege het prachtige bosbeeld en het speciale karakter kiest Huis Bergh voor veiligheid, maar ook voor behoud. Om deze reden, maar ook vanuit ecologisch oogpunt, wordt het werk gefaseerd gepland. Het verjongen van het lanenstelsel ten zuiden van de motte Montferland wordt mede mogelijk gemaakt door de Provincie Gelderland.

Natuur bij Stokkum

De zandbulten

De Stokkumse zandbulten aan de Eltenseweg is een veel bezochte plek in het Bergherbos. Op de zandverstuivingen kunnen kinderen zich heerlijk uitleven in de vele klimbomen. Het zand is als dekzand aan komen waaien tijdens de laatste ijstijd. De zandbulten zijn gevormd toen ook de heuvelrug van de Eltenberg, de Hulzenberg en Montferland zijn opgestuwd door het landijs. Een smeltwaterbeek heeft in of onder de ijskap door gestroomd, waarin zich zand heeft afgezet. Toen het ijs zich zo’n 200.000 jaar geleden uit deze streek terugtrok, bleef de zandafzetting als een heuvelrug achter. Het bos bij de zandbulten wordt ook wel het Brockhauser bos genoemd, naar het 28 hectare grote landgoed Brockhausen dat aansluit op het Bergherbos. Er is een camperplaats en er liggen enkele campings: natuurcamping Brockhausen, De Slangenbult en mini-camping De Boswachter. Voor wie van rust en kleinschaligheid houdt!

Hulzenberg

Vanaf de zandbulten in Stokkum loopt een pad naar de houten uitkijktoren op de Hulzenberg. Na de pittige klim en ruim 100 traptreden kun je genieten van een weergaloos uitzicht over het Bergherbos en de wijde omgeving. De Hulzenberg heeft een hoogte van 82,4 meter. De toren zelf is 21 meter hoog en is daarmee één van de hoogste van Nederland. Vanaf het plateau zijn zelfs op een regenachtige dag bepaalde elementen in het landschap goed te herkennen, zoals de kerktorens van Beek, Hoch-Elten en ’s-Heerenberg. Een horizontekening geeft informatie over markante punten in het uitzicht. Vanaf het Reichswald bij Kleef tot aan Nijmegen en van de Veluwezoom tot aan Zutphen. De uitkijktoren is in opdracht van de gemeente Montferland gebouwd, in samenwerking met Natuurmonumenten. Al het hout komt uit het Bergherbos zelf.
Vanaf meerdere bospaden kom je trouwens ook bij de uitkijktoren uit; de route staat op bordjes in het bos aangegeven. De toren op de Hulzenberg is eveneens in verschillende wandelroutes opgenomen. Onder andere in de Erfgoedroute van Natuurmonumenten (9 km) en in de Montferlandse Toppen Wandelroute (42,2 km).

De Spreng

Vanaf de Hulzenberg is het niet zo ver lopen naar de Spreng ofwel de Sprung. Dit is een gegraven beek die gevoed wordt door een bron van opwellend water. Zo ook bij de Stokkumse spreng. Het zuivere en kristalheldere water uit de bron heeft een hoge ecologische waarde. Het is een magisch mooie plek in het bos.
Er zijn weinig waterlopen in het Bergherbos. De meeste neerslag die op de Montferlandse stuwwal valt, vloeit ondergronds weg. Daarom zijn op plekken waar het water dicht aan de oppervlakte komt sprengen aangelegd, zodat vogels en dieren hier kunnen drinken. Natuurmonumenten heeft diverse maatregelen genomen aan de beekloop van de Stokkumse spreng om te voorkomen dat de bron in de toekomst droogvalt. Vrijwilligers van IVN Montferland en van Natuurmonumenten zorgen ervoor dat de sprengbodem en de omgeving optimaal blijven. Als indicator voor zuiver water zie je hier het paarbladerig goudveil en de vlokreeftjes, zoals ook bij de spreng van ’t Peeske.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Wijngaard

Tussen Stokkum en ’s-Heerenberg ligt Wijngoed Montferland, ook wel Wijngaard Bergherbos genoemd. De wijnstokken staan op een zuidhelling van circa 1,5 hectare schrale zandgrond. Zand en kiezel en een grondwaterstand van meer dan acht meter maken het voor de druif lastig om de juiste voeding te vinden. Maar dit is ook meteen de kracht; het maakt de druiven van deze wijngaard juist bijzonder en het levert een topwijn op. De afgelopen jaren heeft Wijngoed Montferland diverse prijzen gewonnen, waaronder die van de Beste Biologische Wijn van Nederland.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Natuur bij Beek

‘t Peeske

’t Peeske is een bergmeertje, bijzonder mooi gelegen aan de rand van het Bergherbos en wordt gevoed door een spreng. De naam Peeske is een verbastering van het Latijnse pascuum, dat bron of vochtige plek betekent. De regen die op de stuwwal valt en in de grond trekt, komt bij ’t Peeske over een ondoorlatende laag leem aan de oppervlakte. In het brongebied groeien al eeuwenlang zwarte elzen, die vroeger als hakhout werden beheerd. Hoewel het bronbosje klein is, herbergt het dankzij het zuivere water bijzondere planten als paarbladerig goudveil. In het meertje vind je karpers en kikkers en padden die er in het voorjaar paren.

De bovenste vijver werd in de 19e eeuw uitgegraven om te kunnen dienen als waterbuffer ofwel molenkolk voor een bovenslagwatermolen, waarmee graan werd gemalen voor meel. Maar met de geleverde waterhoeveelheid bleef de molen amper een uur op gang. In 1924 begon J. Steijntjes een café in het molengebouw, waarna ’t Peeske zich onder diverse huurders geleidelijk ontwikkelde tot een uitspanning met veel uitstraling en regionale bekendheid. Er kwam een tweede, lager gelegen vijver waar men in het verleden kon waterfietsen. In 2003 liet eigenaar Natuurmonumenten het rustieke horecabedrijf restaureren en een serre aanbouwen. Vanaf het terras heb je een prachtig uitzicht. De zwerfkei bij ’t meertje komt van ver. Tijdens de voorlaatste ijstijd, zo’n 200.000 jaar geleden, is hij door een gletsjer vanuit Zuid-Zweden naar Nederland geschoven, waar hij na het smelten van het ijs achterbleef.

Vanaf april tot oktober is een terrein bij ’t Peeske in gebruik als natuurcamping. Voor kinderen is er een aantrekkelijke waterspeelplek, waar ze heerlijk met water kunnen knoeien. En in het bos is speelnatuur OERR gecreëerd, met een ‘dassentunnel’ op kinderformaat en er liggen grote takken om een hut mee te bouwen. En ’t Peeske is een favoriete plek om het bos in te wandelen. Meerdere routes gaan hier van start. Aan de overkant van de Peeskesweg is een grote parkeerplaats aangelegd. De Peeskesweg door het bos, ook wel de Peeskesbult geheten, is een steile weg waar fietsers zich op kunnen uitleven, een echte kuitenbijter. Veel wielerwedstrijden lopen over de Peeskesbult. ’t Peeske ligt ook aan de 26 km lange mountainbikeroute.

Loopgraven uit Eerste Wereldoorlog

Montferland is het enige gebied in Nederland waar restanten uit de Eerste Wereldoorlog duidelijk te zien zijn. Het zijn de Duitse loopgraven aan de kant van Beek in het Bergherbos. Hoewel Nederland in die oorlog neutraal was, waren de Duitsers bang voor een aanval via Nederlands grondgebied. Op de stuwwal tussen Elten en Beek legden ze in 1916 een verdedigingslinie aan van kilometerslange loopgraven en 84 bunkers. De loopgraven werden in de eerste oorlogsjaren wel gebruikt door Duitse soldaten, maar er is nooit gevochten. In 1921 werden ze onder supervisie van Franse troepen vernietigd.

Dat er in het bosgedeelte bij Beek nog wel loopgraven te zien zijn, komt doordat het terrein tot een particulier landgoed behoorde, waar de regels van de overheid niet golden. Na de grenscorrecties in de jaren zestig van de vorige eeuw kwam een deel van de Duitse militaire relicten op Nederlands grondgebied te liggen. Een unieke situatie!

Nu staan er bomen, maar een eeuw geleden was het hier kaal, zodat soldaten eventuele troepen snel in de gaten hadden. In het kader van het Interreg-project ‘Speuren naar bosgeschiedenis‘ zijn de loopgraven beter zichtbaar gemaakt door het verwijderen van begroeiing. Na onderzoek is een reconstructieplan opgesteld. Eind 2013 is een deel van de loopgraaf hersteld in de oorspronkelijke staat. Dit deel is ook toegankelijk gemaakt voor bezoekers. Duidelijk is te zien dat de loopgraaf bestaat uit rechte stukken om de vijand te bespieden en te beschieten. Daartussen liggen halfronde delen om te voorkomen dat inslaande granaten of vijandelijke militairen veel slachtoffers konden maken.

Meerdere wandelroutes komen langs de loopgraven bij Beek, zoals de Loopgravenroute van 5,5 kilometer die door Natuurmonumenten is uitgezet. De kortste route is slechts een paar honderd meter en die start op Duitse grond. Het pad begint vlak achter het tankstation aan de Beeker Strasse 250; dit is de weg van Beek naar Elten. Je kunt er parkeren.

De Byvanck

De Byvanck is de naam van het landgoed ten westen van het Bergherbos en de dorpskern van Beek. De eerste vermelding stamt al uit 1361. De Byvanck bestaat uit naald- en loofbos, met daartussen enkele akkers en weilanden. Karakteristiek is een aantal kruislings op elkaar staande lanen met bijzondere bomen. Het gebied ligt veel lager dan het Bergherbos en is door de eeuwen heen in stand gebleven doordat het te nat was om te ontginnen. In het natuurlijke eikenbos is in het voorjaar een rijke ondergroei te vinden van aronskelk, bosanemoon, dalkruid en groot heksenkruid. Ook is dit oude bosgebied geliefd bij boommarters.

Op het landgoed ligt het Rondeel, een heuvel waarop een twaalfde eeuwse burcht heeft gestaan. Volgens de legende zou deze van de Tempeliers (Tempelridders) geweest zijn. Ook de ronde gracht is vandaag de dag nog duidelijk zichtbaar. Volgens de legende dwaalt er in de bossen een dolende ridder rond. Deze zou ten onrechte zijn onthoofd en uit zijn op wraak.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Iedereen die graag in de Byvanck wandelt, kent de Mariabeuk. Een herdenkingskruis en een Mariabeeld in een afgestorven beuk herinneren aan jonker Kurt Lochner von Hüttenbach (overleden in 1918), die zeer geliefd was bij de Beekenaren. Zijn familie woonde in Duitsland, maar hij verbleef in de zomermaanden in Huis de Byvanck.

In de loop der eeuwen is het landgoed eigendom geweest van verschillende geslachten. Het huidige Huis de Byvanck is in 1792 gebouwd door Johannes Nepomucenus Hoevel, een rentmeester van Huis Bergh. In 1921 kwam de Byvanck in handen van jonkheer E. van Nispen tot Pannerden. In 1981 werd het door Huis Bergh aangekocht. De bossen zijn grotendeels overgedragen aan Natuurmonumenten. Het landhuis is een rijksmonument en is  tegenwoordig in gebruik als particulier woonhuis.

Natuur bij Zeddam

Het landschap achter de eeuwenoude torenmolen en het zandgat, richting Beek is een groene, glooiende vlakte met graanvelden en zandpaden. Een plaatje. Andersom, als je vanuit Beek komt en Zeddam ziet liggen, is het beeld al even mooi. Daar aan de rand van het Bergherbos groeien in de zomer granen en maïs. Tussen de wuivende goudgele korenaren vind je klaprozen, korenbloemen en kamille. Natuurmonumenten bebouwt deze akkers namelijk op biologische wijze. Maar in alle jaargetijden is het hier mooi. Over de zandwegen zie je altijd wel mensen wandelen of mountainbikers vaart maken.

De Galgenberg

De Galgenberg, de heuvel tussen Zeddam en ’s-Heerenberg (nabij de Drieheuvelenweg), heeft een hoogte van 77 meter boven NAP. Blijkens oude tekeningen en kaarten stond hier vroeger een wipgalg. Het werd een wipgalg genoemd omdat de veroordeelde via een hefboom omhoog werd getakeld en zo tot een bekentenis werd gedwongen. Men heeft lang verondersteld dat de wipgalg het recht van de graven van Bergh symboliseerde om misdadigers te berechten en vooral bedoeld zou zijn ter intimidatie. Uit onderzoek blijkt dat de galg wel degelijk gebruikt is. In 1772 is de galg verdwenen.
Midden 19e eeuw stond op de heuvel een theekoepeltje. In het inwendige van de heuveltop bevond zich in de vorige eeuw een waterreservoir van de waterleidingmaatschappij. Deze is overbodig geworden door de techniek van de huidige pompen. Bovenop ‘de bult’ ligt een klein stukje open stuifzand. Aan de Zeddamse kant van de Galgenberg strekt de heide zich uit. Vanuit de andere kant lopen bospaden naar ’s-Heerenberg én naar de motte Montferland. De motte is hierboven al uitgebreid beschreven, evenals het Bergherbos.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

De boomtoppen van de Galgenberg steken boven het bos uit.

Oude Eltenseweg

De Oude Eltenseweg tussen Zeddam en Stokkum loopt van oudsher dwars door het bos. Naast het brede bospad is een betonnen fietspad aangelegd. Die loopt vanaf parkeerplaats Kustersland bij Zeddam helemaal door tot de zandbulten bij Stokkum, en je kunt zelfs nog verder doorfietsen naar Elten in Duitsland. Het goed begaanbare fietspad is inmiddels helemaal opgenomen in de omgeving. Dat geldt ook voor het Drinkwaterpompstation Van Heek aan de Oude Eltenseweg.

Drinkwaterpompstation

In het bos aan de Oude Eltenseweg bij Zeddam had Vitens jarenlang productiebedrijf Van Heek. De filtratie-installatie was aan vervanging toe om een goede drinkwatervoorziening voor de toekomst te garanderen. Op de grens van bos en open landschap werd een nieuw drinkwaterpompstation met zuiveringsinstallatie gebouwd. Het bijzondere en duurzame gebouw van Accoya-hout is in 2017 gebruik genomen. Je kunt onder de houten constructie doorlopen en richting de open plek in het bos wandelen. Het gebouw in het waterwingebied is door het toepassen van een volledig houten omkleding ingepast in de omliggende natuur. Onder de houten kap zit een zuiveringsinstallatie die jaarlijks 3,75 miljoen kubieke meter helder drinkwater produceert voor 70.000 mensen in de gemeente Montferland en omgeving. Dat water wordt lokaal opgepompt vanuit diepten van 30 tot 120 meter.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

De architect, Jan Rooding uit Doesburg, koos voor een rechthoekig functioneel betonnen gebouw, verzonken in de stuwwal, waarin alle activiteiten van de drinkwaterproductie zijn ondergebracht, inclusief kantoorruimten. Daar overheen ontwierp hij een grillige drapering van hout zonder uitstraling van massaliteit, waarvan de vormgeving aansluit op de glooiende omgeving. Bijzonder is dat – met uitzondering van de voorgevel – alle hellingshoeken van dak en wanden dwars tegen alle natuurwetten ingaan. Geen enkel geveldeel zit horizontaal of verticaal. Het in totaal 1.500 m² grote dak is te omschrijven als complex, zeer innovatief en duurzaam en is door een onafhankelijke vakjury verkozen tot Dak van het Jaar 2017. In het gebouw zijn voorzieningen aangebracht voor de huisvesting van vleermuizen en uilen. Daarnaast is er op het terrein een oeverzwaluwwand aangelegd en een faunapaal geplaatst met nestgelegenheid voor gierzwaluwen. Het drinkwaterproductiebedrijf Van Heek kwam tot stand in samenwerking met de provincie, de gemeente Montferland, Natuurmonumenten en de Stichting Huis Bergh.

Hettenheuvel bij Kilder

De Hettenheuvel is met 91,6 meter de hoogste heuvel in het Bergherbos. De berg is volledig bebost, met zowel loof- als naaldbomen. Vroeger speelde de Hettenheuvel een belangrijke rol voor de landmeetkunde, als triangulatiepunt. Een steen met het opschrift RD (Rijksdriehoeksmeting) staat nog op de top. Op de Hettenheuvel liggen enkele ingegraven geschutskoepels, de zogenaamde Koch-bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Dat zijn eenpersoons uitkijkputjes met een gat voor de periscoop. Eén ervan is door Natuurmonumenten toegankelijk gemaakt voor het publiek.

Noordelijk van de Hettenheuvel ligt de 80,2 meter hoge Kale Jacob, een onbegroeide heuveltop die zo in de volksmond genoemd wordt vanwege de gelijkenis met een kaal hoofd. Hier geniet je van een prachtig uitzicht over het rivierdal van de Nederrijn naar de heuvels van Veluwezoom, met zicht op Didam en Doesburg. Ten oosten van de Hettenheuvel, langs de Hooglandseweg tussen Zeddam en Kilder, is een parkeerplaats, waar wandelroutes aangegeven zijn. Het Pieterpad loopt ook over de heuvel.

Nevelhorst bij Didam

De Nevelhorst ligt niet in het Bergherbos, maar een vermelding is wel op zijn plaats. Het natuurgebied ligt ten noorden van recreatieplas De Nevelhorst, die ontstaan is door ontzanding. Het natuurgebied is een bewaard gebleven enclave van een bos, het Baerlebos, in een verder vrij open agrarisch landschap. Doordat het natuurgebied op de overgang van zand- naar kleigrond ligt, komen er veel verschillende planten- en diersoorten voor. Op sommige plekken zijn nog overblijfselen van eikenhakhoutbos te vinden. In het verleden werden de bomen iedere negen jaar gekapt. Zomers liepen de bomen weer uit met vele dunne stammetjes. Er ontstond een laag en dicht bos. Het looizuur uit de bast van de eikenstammen werd gebruikt in de leerlooierijen. Het hout ging naar bakkerijen en steenovens.

Het grootste deel van het bosgebied is in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. In het beheer van de paden wordt Staatsbosbeheer bijgestaan door een actieve groep vrijwilligers, de Vrienden van de Nevelhorst.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Meer over het bos

IJzerkuilen en klapperstenen

In het Bergherbos komen op tal van plaatsen merkwaardige langgerekte kuilen en ruggen voor. Dat heeft te maken met de winning van ijzererts. Tussen 700 en 1100 na Christus werd er hier ijzererts uit klapperstenen gewonnen. Dit zijn ronde of eivormige, bruingele stenen die bestaan uit een losse lemen kern met daaromheen een ijzerrijk omhulsel. Doordat de lemen kern losraakt van het omhulsel maakt de steen bij schudden een klapperend geluid. De grootte in doorsnee varieert van 1 tot 15 centimeter. Voor de winning van klapperstenen groef men langwerpige kuilen. Centraal in het Bergherbos ligt een zone van circa 2,5 km² waar veel van deze ijzerkuilen zichtbaar zijn.

In Montferland gebuikte men ‘aftapovens’ om ijzer te produceren. Hierbij werd met behulp van handmatig aangedreven blaasbalgen het houtskoolvuur zo ver opgestookt dat het ijzererts, ook wel ‘wolf’ genoemd, uit de klapperstenen vrijkwam. De wolf was een halfproduct en moest met veel handwerk opnieuw verhit en gezuiverd worden tot blokken, om daarna als smeedijzer verder te worden verwerkt.

Op verschillende plekken ten westen van de Montferlandse heuvelrug is de grond nog altijd  zwart gekleurd door houtskoolresten die bij de productie van ijzer vrijkwam. Om 1 kilo bruikbaar ijzer te verkrijgen, was ongeveer 760 kilo (!) eikenhout nodig. De ijzerproductie vergde dus grote hoeveelheden hout, wat ontbossing tot gevolg had. Door concurrentie van ijzerproductie van hogere kwaliteit uit het buitenland kwam rond 1100 een eind aan de  ijzerwinning in Montferland.

In 1952 vestigde Jan Herman van Heek al de aandacht op de langgerekte kuilen en ruggen, die vooral in het noordwestelijk deel van het Bergherbos te zien zijn. De bosbouwer, natuurbeschermer en eigenaar van Huis Bergh, schreef er een diepgravend artikel over: De ijzerkuilen van Montferland. Klik hier voor de tekst.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Drinklepels

Verspreid over het Bergherbos zijn opvangplaatsen voor water aangelegd, die bedoeld zijn als drinkplaats voor wild. Deze ‘drinklepels’ zijn van steen (geplaatst in 1930) en van beton (geplaatst in 1948). Ze zijn aangelegd in opdracht van Jan Herman van Heek van Huis Bergh. De drinklepels werden zo geplaatst dat ze van de helling aflopend regenwater opvangen.

Diepe Zonderweg

In 1783 wordt voor het eerst melding gemaakt van de Diepe Zonderweg. Het Zonderbos, een deel van het Bergherbos bij Beek, is echter veel ouder. De weg, ooit de enige in het bos, is een zogenaamde holle weg; hij ligt diep ten opzichte van het maaiveld. Holle wegen ontstonden op twee manieren; doordat mensen natuurlijke afwateringskanalen als weg gingen gebruiken of wanneer wegen werden uitgeschuurd door erosie.
Opvallend is dat langs of nabij de Diepe Zonderweg een groot aantal planten voorkomt, die worden geassocieerd met oud bos. Het gaat hierbij onder andere om bosanemoon, grote muur, lelietje-van-dalen, stijf havikskruid, fraai hertshooi, bleeksporig bosviooltje, veelbloemige salomonszegel en wilde appel. De reden hiervoor kan zijn dat de bodem langs dergelijke oude wegen en paden vaak minder intensief bewerkt is dan in de omgeving.

De drinklepels, de ijzerkuilen en de Diepe Zonderweg – en nog veel meer – liggen allemaal op de Erfgoedroute deel 2 van Natuurmonumenten. Kijk hier voor meer informatie.

Bomenkap

Natuurmonumenten is in 2018 begonnen met het kappen van bomen op een perceel van 25 hectare in het Bergherbos. De werkzaamheden vinden met name plaats langs de Boterweg tussen Stokkum en Beek. Het betreft met name fijnsparren die in ernstige mate zijn aangetast of reeds al het leven hebben gelaten door de letterzetter, een verwoestende kever van amper een halve centimeter. De beestjes nestelen zich onder de bast en maken die los van de kern. Dit heeft onherroepelijke sterfte van de boom tot gevolg. Ze luisteren naar de naam letterzetter, omdat ze in de stam gangetjes in de vorm van een soort letter graven. Hierin leggen de beestjes eitjes die voor een enorme vermenigvuldiging zorgen. Ook een ring om de aangetaste fijnsparren wordt gekapt om te voorkomen dat de beestjes zich verder in het bos verplaatsen.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

De fijnsparren zijn in dit deel van het Bergherbos in monocultuur (één boomsoort) aangeplant; daardoor zijn ze gevoeliger voor de letterzetter. De bomen waren al kwetsbaarder door de storm die in januari 2018 over het bos raasde, waardoor veel fijnsparren beschadigd raakten en daardoor minder weerstand hebben. Daar kwam de extreme droogte in de zomer van 2018 nog eens overheen. Een plaag in deze mate is volgens boswachter Erwin Grob nog niet eerder voorgekomen. Natuurmonumenten is overgegaan tot herplanting in dit deel van het bos. Ook zal van natuurlijke groei snel weer sprake zijn.

Ook rondom de motte Montferland is veel gekapt. Veel bomen hier zijn aangetast door parasitaire schimmels. Daarnaast worden in het hele Bergherbos door de storm omgewaaide bomen en loshangende takken verwijderd. Boswachter Erwin Grob: ,,De storm is echter niet alleen nadelig voor de natuur. Er zijn nieuwe open plekken in het bos ontstaan en er ligt én staat straks extra dood hout. Een afwisselend bos, met open plekken en meer besloten stukken, zorgt voor een grote diversiteit aan planten en dieren. Het dode hout is een goed leefgebied voor insecten. Spechten en boomklevers komen weer op die insecten af. Kortom dood hout leeft!’’

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Bronnen Montferland Landschap, o.a. Huis BerghBerghapediaNatuurmonumentenIVN MontferlandUitgeverij Matrijs met de uitgave Bergherbos, een cultuurhistorische wandeling. Waarvoor onze dank!

Waterplassen

In de gemeente Montferland zijn meerdere recreatieplassen, ontstaan als gevolg van de zand- en kleiwinning in de 20ste eeuw. Rondom de plassen is de natuur weer opgebloeid.

De grooste recreatieplas is Stroombroek bij Braamt, in de omgeving ook wel het Braamtse Gat genoemd. De kabelwaterskibaan is de langste van Nederland. Bij de plas ligt bungalowpark Landal Stroombroek. Vlakbij ligt ook nog een visvijver aan de Gildenweg; in strenge winters kan er geschaatst worden.

In de buurtschap Vethuizen ligt de Kemperplas. In dit voormalige zandwingat zit veel vis: zeelt, voorntjes en karpers tot wel een meter lang. In mei bloeit de gele lis veelvuldig. De gele lis voelt zich immers het beste thuis op de grens van land en water. Direct aan de plas is een camping bij de boerderij van de familie Kempers.

Recreatieplas De Nevelhorst bij Didam is 15 hectare groot. Sinds april 2017 is de strand- en zwemfunctie van de Nevelhorst komen te vervallen. Zwemmen is nog wel toegestaan, maar wordt afgeraden omdat de zwemwaterkwaliteit hier niet meer wordt gecontroleerd.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Tot slot is er het Azewijnse Broek, dat deels in de gemeente Oude IJsselstreek ligt. Terwijl het dorp Azewijn, waar de plas naar vernoemd is, in de gemeente Montferland ligt. Eigenlijk is het Azewijnse Broek meer een nieuw natuurgebied dan een recreatieplas zoals ze hiervoor genoemd zijn. Het water is wél weer ontstaan door zandwinning, die er nog altijd plaatsvindt. Netterden Zand en Grind richt de oevers en overblijvende gronden natuurvriendelijk in. In het gebied zijn twee struinroutes aangelegd.

Wandelen en fietsen

Fiets- en wandeltochten in Montferland brengen je door een fraai gebied met heuvelachtige bossen op een stuwwal met vergezichten, oude akkers en kruidenrijke randen. Er zijn veel mogelijkheden voor fervente wandelaars en fietsers. Mountainbikers komen aan hun trekken op de 26 km lange route. En wat is er rustgevender dan op een paard of een huifkar het bos in te trekken? De routekaartjes zijn veelal (gratis) verkrijgbaar bij de VVV Montferland, en liggen ook bij hotels, restaurants en andere recreatieondernemers. Je kunt ook gebruikmaken van de online routeplanner van Route.nl.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Wandelroutes

Montferlandse Toppen Wandelroute

De Montferlandse Toppen Wandelroute is een echte aanrader. Deze 42,2 km lange wandelroute verbindt de 18 Montferlandse heuveltoppen, waarvan er ook nog 2 op de Eltenberg in Duitsland liggen. Op de toppen van de heuvels geniet je van de vele weergaloze vergezichten. De route voert o.a. langs de uitkijktoren op de Hulzenberg in Stokkum, de Kale Jacob nabij Kilder en de Galgenberg bij Zeddam. De Hettenheuvel bij Braamt is met 91,6 meter boven NAP de hoogste heuvel van het Montferland. De hele route is voorzien van bebording en kan in twee richtingen gelopen worden. Op elke top staat een paal met QR-code met informatie. Op een infobord vind je wetenswaardigheden en een kaart van de omgeving. Wel wordt geadviseerd om deze route met een kaart te wandelen, omdat er zoveel vertakkingen en dus zoveel keuzemogelijkheden zijn.
De Montferlandse Toppen Wandelroute is met 42,2 kilometer een uitdaging voor fervente wandelaars. Maar je kunt hem zo lang of zo kort maken als je wilt, of het traject op meerdere dagen afleggen. Als je de hele afstand hebt gelopen, heb je 500 hoogtemeters afgelegd.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Bergherbos in Top 10

De familieroute Bergherbos, zoals de korte wandeling rondom het meertje ’t Peeske in Beek is genoemd, is 1,3 kilometer lang. De wandeling volgt een half verhard pad, en is dus geschikt voor buggies en rolstoelen. De licht hellende route wordt gemarkeerd met lichtblauwe bordjes. De route voert langs een reptielencorridor die Natuurmonumenten in het bos heeft aangelegd om ruim baan te geven aan dieren als de hazelworm, gladde slang en zandhagedis. De open strook die heideveldjes met elkaar verbindt, wordt door vrijwilligers en een schaapskudde bijgehouden. De wandeling is eind 2018 door boswachters in de Top 10 van Allermooiste Wandelingen van Natuurmonumenten opgenomen. In totaal telt Natuurmonumenten 250 wandelingen op haar terreinen in Nederland.

Eltenberg-Bergherbos

Eltenberg en Bergherbos; ze worden vaak in één adem genoemd. De bossen aan de Nederlands-Duitse grens lopen helemaal in elkaar over. Op de gratis verkrijgbare wandelkaart staan meerdere routes op het 2.000 hectare grote natuurgebied aangegeven. De tweetalige wandelkaart met plattegrond en met alle highlights zijn o.a. mogelijk gemaakt dankzij de Interreg-subsidie voor Europese projecten. In de wandel- en fietsverbindingen tussen Nederland en Duitsland is er meer aandacht voor de cultuurhistorie.

Erfgoedroutes

Natuurmonumenten is eigenaar van een groot deel van het Bergherbos. De organisatie stelde twee erfgoedroutes samen om de rijke bosgeschiedenis in het stuwwalgebied Montferland te beleven. De aantrekkelijke wandelroutes beginnen en eindigen bij ’t Peeske, de idyllisch gelegen uitspanning annex natuurcamping in Beek. Er is ruimte genoeg om te parkeren.

Deel 1 van de route beslaat het zuidelijk deel van het Bergherbos. Het is een gevarieerde wandeling van een kleine 9 km, die onder meer voert langs loopgraven en andere militaire relicten uit beide Wereldoorlogen. Je doet ook de uitkijktoren op de Hulzenberg aan, van waaraf je een prachtig uitzicht hebt over de omgeving. Daar vlakbij ligt ook de Stokkumse spreng. Dit is een gegraven beek die gevoed wordt door een bron van opwellend water. Zuiver water met een hoge ecologische waarde.

Deel 2 van de erfgoedroute, eveneens 9 km lang, voert door het Bergherbos naar de middeleeuwse heuvel Montferland. Deze motte is een kunstmatig opgeworpen verhoging met een regelmatige vorm en steile zijden bovenop de oorspronkelijke heuvel. Een mooie wandelroute die ook te combineren is met deel 1 van de erfgoedroute. Je hebt niet persé een kaart nodig; gewoon de bordjes langs de paden volgen. Op de site van Natuurmonumenten staat uitgebreide en aantrekkelijke informatie over de cultuurhistorie van het bos. Beide routes zijn ook te downloaden.

Cultuurhistorische wandelingen

Iets langere erfgoedroutes zijn beschreven door uitgeverij Matrijs. De uitgeverij stelde enkele aantrekkelijke en handzame boekjes samen, getiteld Bergherbos, Eltenberg en Montferland. 72 pagina’s met veel mooie foto’s en uiteraard een kaart van het gebied. Ze zijn o.a. verkrijgbaar bij de VVV Montferland, bij de boekhandel of te bestellen bij uitgeverij Matrijs.

Bergherbos is de titel van de 13,5 km lange cultuurhistorische wandeling langs de geschiedenis en het natuurschoon van de Berghse bossen. De route start – net als die van Natuurmonumenten – bij de waterpartijen van ’t Peeske. Van hieruit wandel je zuidwaarts en word je gewezen op de invloeden van de mens op het boslandschap en andersom. Het bos heeft ook geleden onder de verwoestende invloed van de Eerste en Tweede Wereldoorlog; op verschillende plaatsen zie je hier de sporen van. Niet alleen de heren Van den Bergh, maar ook de Hohenzollerns en de familie Van Heek, hebben een belangrijk bosbouwkundig stempel op dit gebied gedrukt. Hun invloeden zijn overal zichtbaar. De wandeling leidt ook langs een van meest markante historische elementen uit de omgeving, de motte Montferland, de grootste door de mens opgeworpen heuvel van Nederland. Via lanen, ijzerkuilen en de villa Wolkenland wandel je terug naar ’t Peeske.

De cultuurhistorische wandeling Eltenberg is ook 13,5 km lang (of in te korten tot 9 km) en loopt door natuurgebied Eltenberg-Bergherbos, op de grens van Nederland en Duitsland. Het bosrijke heuvelgebied ligt op een grensoverschrijdende stuwwal, die is ontstaan tijdens de voorlaatste ijstijd. Deze erfgoedroute voert langs vele historische plekken op de Eltenberg, waar je een werkelijk indrukwekkend uitzicht op de hele omgeving hebt. Historische overblijfselen op de Eltenberg zijn o.a. de Sint-Vituskerk en het landhuis Alt Voorthuysen; ze bestaan al meer dan duizend jaar. Je wandelt ook langs de loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog, langs erosiedalen en riviertje de Wild, over de Hohe Heide en uiteraard door het bos. De Eltenberg is Duits, maar na de Tweede Wereldoorlog, in 1949, werd dit gebied als herstelbetaling aan Nederland gegeven. De grenscorrectie werd in 1963 weer teruggedraaid, maar er zijn nog sporen van het tijdelijke Nederlandse bestuur te ontdekken. Matrijs heeft in de gemeente ook nog de cultuurhistorische fietstocht Montferland uitgezet. Natuurlijk, hoe kan het ook anders, zijn er veel overeenkomsten met de hierboven genoemde uitgaves.

Nevelhorstpad

Naast alle routes door het Bergherbos zijn er ook twee wandelingen in de omgeving van Didam: het Nevelhorstpad en het Loils Ommetje. Het Nevelhorstpad is 4,6 km lang en voert door recreatie- en natuurgebied De Nevelhorst en door het Baerlebos bij Didam. Waterplas de Nevelhorst is ontstaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het zand werd in 1941 uitgegraven voor de aanleg van de autosnelweg A12. Op en om de plas kan men ijsvogels, ransuilen, zwaluwen, vleermuizen en veel soorten watervogels aantreffen. Door het overgangsgebied van zandgrond naar klei is er een grote variatie van flora en fauna aanwezig. Het waterschap heeft de originele waterlopen en waterpoelen in ere hersteld. Daarnaast weten ook zoogdieren dit prachtige gebied te vinden. Zij zoeken de beschutting van het bos en de verleiding van het water. Mensen kunnen er ook reeën, hazen, vossen en marters aantreffen. De Stichting Vrienden van de Nevelhorst is hier actief. Dit zijn vrijwilligers die het wandelgebied samen met Staatsbosbeheer onderhouden met maar één doel: het natuurgebied weer tot parel van Didam te promoveren.

De route voert ook langs een rijksmonument. Havezate De Luijnhorst werd in 1788 herbouwd met gebruikmaking van 16e eeuws muurwerk. Wie onderweg wil uitrusten: er staan acht bankjes in het gebied. Voor het Nevelhorstpad volg je de blauwe pijlen. Er is ook een Laarzenpad van 6,5 kilometer rondom de Nevelhorst; deze staat met groene pijlen aangegeven. Zoals de naam al zegt: bij vochtig en nat weer zijn laarzen aan te bevelen. Startpunt: Nevelhorstpad 2, Didam. Beide routes zijn onderdeel van het Achterhoekse wandelnetwerk. In totaal is er een wandelgebied van 100 hectare in de Nevelhorst.

Loils Ommetje

Wandelaars kunnen kleine of grote ommetjes maken op ongebruikelijke en onverharde paden in het buitengebied van Loil. Het dorp heeft een schat aan mooie plekjes en die worden door een wandelroute met elkaar verbonden. Het wandelgebied start bij landgoed  Barthenhorst, waar 6 hectare nieuwe natuur is aangeplant in de vorm van bomen, heggen en hagen, belangrijke broedvoorzieningen voor vogels. De verschraalde graslanden bieden mogelijkheden voor het tot stand komen van een diversiteit aan planten en dieren. Veel soorten vogels, maar ook hazen en reeën bevinden zich in delen van het wandelgebied die tot het Ommetje Loil behoren.
Een kort ommetje is al mogelijk met een wandeling rond de Barthenhorst, maar er zijn ook wandelingen van 3, 4 of 10 kilometer De bewegwijzering staat op houten palen met nummers. Hierop is ook de richting af te lezen naar andere punten in het wandelnetwerk. Een informatiebord met plattegrond staat bij het startpunt, de parkeerplaats van landgoed Barthenhorst aan de Wehlseweg 87. Het bord informeert de wandelaar ook over de cultuurhistorie en het landschap. De route en extra informatie is met een QR-code op de smartphone te downloaden of te bekijken op de website ommetje.loil.nl.

Excursies

Dit overzicht met wandelingen is uiteraard niet compleet. Het IVN Montferland en Natuurmonumenten organiseren regelmatig excursies onder leiding van een gids, bijvoorbeeld naar de Galgenberg, de loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog en ook naar Hoch-Elten. De landelijk bekende lange afstands-wandelpaden, het Pieterpad en het Noaberpad doorkruisen ook de gemeente Montferland.

Fietsroutes

Montferland is aangesloten op het internationale netwerk van fietsknooppunten. Hierdoor is het eenvoudig om je eigen fietsroute te plannen. Via de genummerde wit-groene borden fiets je van knooppunt naar knooppunt.

In het Spoor van de Oranjes

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

In het Spoor van de Oranjes is een 225 km lange fietsroute die van Apeldoorn via ’s-Heerenberg naar het Duitse Moers loopt. De Oranje Fietsroute is een grensoverschrijdend project, waarbij plaatsen die een zichtbare band hebben met het Huis van Oranje-Nassau, met elkaar worden verbonden. De route is volledig bewegwijzerd via een netwerk van knooppunten en is tweezijdig te fietsen. Je kunt dus ook in Moers beginnen. Moers is een grote Duitse stad die in 1597 door Prins Maurits op de Spanjaarden werd veroverd en nog een eeuw lang in het bezit van de Oranjes is geweest. Veel plaatsen in Duitsland hebben een link met het vorstenhuis; er wonen daar nog verre familieleden van koning Willem Alexander. En wat is de link van ’s-Heerenberg met het koningshuis? Op kasteel Huis Bergh woonden in de 16e eeuw graaf Willem IV van den Bergh en zijn vrouw Maria van Nassau, een zus van Willem I van Oranje.

Wie de tocht maakt, kan in alle rust genieten van al het moois dat men onderweg tegenkomt: natuur, kastelen, burchten, schilderachtige stadjes en tal van bezienswaardigheden. Je kunt de tocht in etappes van 20 tot 25 kilometer doen. Langs de route staan informatieborden en trappalen met interessante verhalen over het Nederlands koningshuis. De goed verzorgde brochure omvat routekaartjes, achtergrondinformatie en tips over bezienswaardigheden die een tussenstop meer dan waard zijn. Daarbij ligt natuurlijk de focus op plaatsen die te maken hebben met de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau.

Paradijs voor de patrijs

Paradijs voor de patrijs, zo heet de 16 km lange fietsroute langs vogelvriendelijke akkerranden rondom het Monferlands massief. Het startpunt van de patrijzenroute is bij uitspanning ’t Peeske in Beek. De fietsroute is ongemarkeerd, maar is te volgen aan de hand van een kaartje in de informatieve flyer. Onderweg kom je ook informatieborden over het project tegen. De werkgroep ‘Paradijs voor de patrijs’ wil het leefgebied van akkervogels verbeteren en in het bijzonder die van de patrijs. De patrijs is een middelgroot hoen en een erg schuwe vogel. Door elk jaar kruidenrijke akkerranden in te zaaien, bieden grondeigenaren broedgelegenheid, dekking en voedsel. Niet alleen voor de patrijs, maar ook voor andere akkervogels zoals de gele kwikstaart, geelgors, kneu en veldleeuwerik; en ook voor de bijen, vlinders en libellen. De patrijzenroute is een kleurrijke route, met name van het voorjaar tot september, als alle veldbloemen in bloei staan.

Jan van Heek-fietsroute

De Jan van Heek-fietsroute is samengesteld naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Een Kasteelheer en zijn Land. Jan van Heek, bosbouwer en natuurbeschermer’. Deze expositie was in 2016 te zien op kasteel Huis Bergh. Jan van Heek, textielfabrikant uit Enschede, kocht in 1912 Huis Bergh en het omliggende land. De circa 27 km fietsroute voert door het Bergherbos, gaat o.a. over de wal en de Plantage bij het kasteel; langs de loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog, ’t Peeske en de Byvanck in Beek, de Galgenberg tussen ’s-Heerenberg en Zeddam en langs de eeuwenoude torenmolen in Zeddam. De start is bij Huis Bergh. De fietsroute Jan van Heek is te volgen aan de hand van een boekje, voorzien van een duidelijke plattegrond, een routebeschrijving, fietsknooppunten en informatieve teksten. De QR-code punten in het boekje en langs de route werken echter niet meer.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Zicht op Hoch-Elten vanuit de Plantage.

De Duitse grens over

Fietsroute ‘De Duitse grens over vanuit Montferland’ van Route.nl gaat grotendeels door het vlakke land van Montferland en een deel door Duitsland. In feite kun je overal starten. Bijvoorbeeld bij Havezathe Carpe Diem in de buurtschap Vethuizen. De route is 59,8 km lang. Via Zeddam zet je koers naar de Duitse grensplaats Elten met o.a. de Eltenberg. Emmerik aan de Rijn is de volgende Duitse plaats die de fietser aandoet. Vervolgens steek je de grens weer over en fiets je via Netterden, Ulft en Terborg weer terug naar Vethuizen. Bij Carpe Diem kun je neerstrijken voor een lunch, diner of zelfs een overnachting. Vanuit het terras van deze voormalige herenboerderij heb je een prachtig uitzicht op het Montferland. Deze fietsroute is van Route.nl en het routenummer is 530025.

Natuurlijk Achterhoek, gemeente Montferland

Havezathe Carpe Diem.

Meer recreatie in de natuur

Mountainbikers komen in het Montferland aan hun trekken op een heuvelachtig en uitdagend traject van 26 kilometer. Het is één van de langste mountainbikeroutes van heel Nederland. De stuwwal zorgt ervoor dat deze route een aantal pittige klimmetjes en snelle afdelingen kent. De route voert dwars door het bos en is gemarkeerd met houten palen met daarop het internationale MBT-teken: een driehoek met daaronder twee rondjes. Het is ook mogelijk de route in te korten. Wie deze route wil rijden, moet wel over een vergunning beschikken.

Er is een paarden-knooppuntennetwerk voor ruiters (en menners). Want wat is rustgevender dan de rit op een paard door het bos? Het Bergherbos is rijk aan ruiterpaden; de route is aangegeven met een wit-bruine bewegwijzering. En er zijn tal van maneges en diverse gastvrije accommodaties voor ruiter én paard in de gemeente Montferland. Met de huifkar door het bos, dat is ook een mogelijkheid. Daarvoor ben je aan het goede adres bij Huifkarcentrum Loerbeek. Zij hebben ook elektrische vierpersoons-fietsen en elektrische scooters. Deze zijn fluisterstil en maken dus geen geluid in het bos. Duurzaam en milieuvriendelijk!

Kortom, het Bergherbos is een aantrekkelijk gebied voor de actieveling in de buitenlucht en uiteraard voor de natuurliefhebber.