Oost Gelre Algemeen

Over de gemeente

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Gemeentehuis in Lichtenvoorde.

Oost Gelre is in 2005 ontstaan uit een samenvoeging van de kleine gemeente Groenlo met het grotere Lichtenvoorde. De gemeente bestaat uit twee grote kernen Groenlo en Lichtenvoorde, zes kleine kernen (Harreveld, Lievelde, Mariënvelde, Vragender, Zieuwent en Zwolle) en de buurtschap Eefsele bij Groenlo. De groene gemeente telt een kleine 30.000 inwoners. Het gemeentehuis staat in Lichtenvoorde, de raadszaal in het voormalige stadhuis van Groenlo. Annette Bronsvoort is de eerste burger.

Hoe zou je Oost Gelre kunnen typeren? Allereerst als evenementengemeente. De Zwarte Cross, het bloemencorso in Lichtenvoorde of de Slag um Grolle, om enkele grote evenementen om te noemen. Duizenden vrijwilligers zijn daarvoor in touw. Er heerst dan ook een grote gemeenschapszin in Oost Gelre. Naoberschap ten top. En er zijn enkele natuurparels: het Vragenderveen, natuurpark De Leemputten, natuurgebied Koolmansdijk, het Grieze Veld en nog veel meer. Daarover lees je op de pagina Landschap.

De kernen

Groenlo

Groenlo ligt op een snijpunt van wegen in het oostelijke deel van de Achterhoek. Groenlo – in de geschiedenis ook Grünloh, Grol en Grolle genoemd – werd gesticht rond het jaar 610 en kreeg in 1277 stadsrechten. De naam Groenlo komt van ‘groen bos’. De stad staat vooral bekend om zijn historie: de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden in de 16e en 17e eeuw. Met name in en om Groenlo is er hevig strijd gevoerd. Ter verdediging van de stad zijn in die tijd vestingwerken aangelegd, zowel in en direct om de stad, als ook daarbuiten. Groenlo was dan ook een beducht bolwerk. De stad werd tijdens die oorlog door de Spanjaarden bezet. Op 19 augustus 1627 ontzette Prins Frederik Hendrik Groenlo na insluiting door een zogenaamde circumvallatielinie.

Vandaag de dag vind je op verschillende plekken de sporen van het verleden terug. Het stratenpatroon in de binnenstad met de stadsgracht is onmiskenbaar dat van een vesting. Op de stadswallen staan (replica’s van) kanonnen. Het Stadsmuseum besteedt uitgebreid aandacht aan de Spaanse tijd. Verder herinnert de tweejaarlijkse Slag om Grolle aan de Tachtigjarige Oorlog, evenals een multimediaal ervaringsspektakel in de Oude Calixtuskerk.
De Grollenaren zijn niet alleen trots op hun historie, maar ook op het feit dat in 1615 hier voor het eerst Grolsch bier gebrouwen werd, en wel in de kelders van brouwerij De Klok. Vele generaties vonden er werk, bijna vier eeuwen lang. Ook al verhuisde de brouwerij in 2004 naar Enschede, Grolsch zal altijd hét bier van de Achterhoek blijven. Sinds najaar 2018 wordt er weer bier gebrouwen in Groenlo, bij stadsbrouwerij Brouwersnös in de tuin achter Villa Adriana. De brouwerij is gesticht door twee telgen uit het geslacht De Groen, de grondlegger van Grolsch: de neven Frans en Andries de Groen. Drankenhandel De Klok, een volle dochter van Grolsch, distribueert de speciaalbieren van Brouwersnös. En zo is de cirkel weer rond. Lees hier meer over Groenlo en haar bezienswaardigheden.

Lichtenvoorde

Lichtenvoorde staat in de regio te boek als Keistad. Dat is te danken aan de ruim 20.000 kilo zware zwerfkei die 99 schoenmakers van het Vragenderveld naar de Markt in Lichtenvoorde sleepten. De ‘koningssteen’ – in 1874 geplaatst ter ere van het zilveren koningschap van koning Willem III – is een monument dat symbool staat voor de volharding en het doorzettingsvermogen van de Lichtenvoordse bevolking, die sindsdien als Keienslöppers door het leven gaan. De Markt – met een prominent plekje voor de kei, heeft het karakter van een horecaplein met cafés, restaurants en terrassen. Met het Wentholtpark, het Beekdal en het Flierbeekpark heeft de plaats mooie groene longen. De naam Lichtenvoorde of ‘lichte voorde’ (dat licht doorwaadbare plaats betekent) wordt gesymboliseerd met stapstenen door de meanderende beek in het Wentholtpark.

Historische bezienswaardigheden zijn er ook. Zoals de scheve toren, de hoefsmederij in een pand met vakwerkconstructie en het Richtershuis dat in de 18e eeuw een rechtbank en gevangenis was. Al is er in Lichtenvoorde minder cultuurhistorie dan in Groenlo. De twee plaatsen worden dan ook nog al eens met elkaar vergeleken. Tussen Keistad en Kanonstad heerst nog altijd een ludieke rivaliteit. Dat schijnt in 1963 begonnen te zijn toen de Lichtenvoordenaren het kanon van Groenlo hebben gestolen. Een heel spektakel in die tijd. Lichtenvoorde vervult een centrumfunctie in de gemeente door zich op het winkel- en uitgaanspubliek te richten.
Hét evenement van Lichtenvoorde is het bloemencorso op de tweede zondag van september. Het bloemencorso bestaat al sinds 1929 en is een van de toeristische trekpleisters van de gemeente. Evenals het unieke festival met landelijke uitstraling, de Zwarte Cross op het terrein De Schans. Lees hier meer over Lichtenvoorde en haar bezienswaardigheden.

Harreveld

Blikvanger aan de N18 is de achtkantige beltmolen Hermien, gebouwd in 1819 en in 2018 prachtig gerestaureerd. Het rijksmonument valt onder het kerkdorp Harreveld. Middenin de kern staat de katholieke Sint-Agathakerk uit 1868, die op de lijst van rijksmonumenten staat vanwege haar interieur en enkele wandschilderingen. Harreveld is bekend vanwege de besloten instelling voor intensieve jeugdzorg. De gracht om dit internaat is een overblijfsel van het kasteel Harreveld, waar o.a. de freule Judith van Dorth gewoond heeft. Zij was de enige persoon in de Bataafs-Franse tijd, bij wie in 1799 het doodvonnis werd voltrokken. De reden? Door het uitsteken van de Oranje-vlag op haar kasteel rebelleerde ze tegen de Franse overheersing. Veel mensen kennen Harreveld ook vanwege de survival run, waar elk jaar een kleine 1.000 man aan mee doen. Het dorp telt ruim 1.400 inwoners.

Lievelde

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost GelreLievelde is gelegen tussen Lichtenvoorde en Groenlo. Van de vier verdedigingsschansen uit de Tachtigjarige Oorlog bevinden zich er twee op Lievelds grondgebied: de Engelse Schans en de Franse Schans. Toen Groenlo in 1627 door de Spanjaarden werd belegerd, bevond het hoofdkwartier van prins Frederik Hendrik zich op de Lievelder Es (ongeveer waar nu Erve Kots is). Het hoofdkwartier maakt onderdeel uit van een 16 kilometer lange insluitlinie om Groenlo, de circumvallatielinie. De Engelse Schans is in 2002 in de oude staat hersteld. De uitkijktoren biedt uitzicht over de hele omgeving. De Franse Schans is alleen vanuit de lucht te zien door kleurverschillen in het landschap. Dit werd duidelijk zichbaar tijdens de droge zomer van 2018. Lievelde is ook bekend vanwege openluchtmuseum Erve Kots, met herberg, bierbrouwerij en expositie over de circumvallatielinie. Aan de overkant van de weg ligt Kaasboerderij Weenink waar een spelletje klompengolf in de weilanden gespeeld kan worden. In het Crash Museum worden in de Achterhoek opgegraven vliegtuigwrakken uit de Tweede Wereldoorlog getoond.

MariënveldeNatuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Mariënvelde wordt ook wel Achter-Zieuwent genoemd. In 1932 kreeg de gereedgekomen kerk de naam Onze Lieve Vrouw van Lourdes. Pastoor Deperink doopte de naam Achter-Zieuwent om in Mariënvelde, hetgeen ‘Maria in ’t veld’ betekent. Het duurde nog tot 1952 eer de naam Mariënvelde op de provinciale kaart verscheen. Mariënvelde viel voor de herindeling in 2005 onder de gemeente Ruurlo, maar het kerkdorp lag in een uithoek van die gemeente (die nu Berkelland heet). Mariënvelde had meer affiniteit met het naastgelegen Zieuwent. Vandaar dat het dorp onder de hoede van Oost Gelre kwam. Hét evenement is het Spektakelweekend in de zomer, met als hoogtepunt de combinerace. Lees meer over het dorp Mariënvelde (ruim 850 inwoners) op de site van Mariënvelds Belang.

Vragender

Vragender is een kleine gemeenschap van ruim 1.000 inwoners, verspreid wonend in de kern en in het buitengebied. Vragender is hoog boven de omgeving gelegen, op een es, omringd door het glooiende essenlandschap. Oude boerderijen dragen er fraaie namen, waar de dorpelingen naar werden vernoemd. Daarnaast heeft het dorp een uniek natuurreservaat binnen de grenzen, het Vragenderveen, een uiterst zeldzaam hoogveengebied dat deel uitmaakt van het Nationaal Landschap Winterswijk. In de kom staan enkele beeldbepalende gebouwen: de rk-kerk St. Antonius van Padua en de korenmolen De Vier Winden. De molen werd in 1958 gebouwd en verving een molen die in 1862 op die plek verrees. In Vragender staat ook de ruïne van de St. Jacobskapel; deze stamt uit het midden van de 15e eeuw. De Winterswijkseweg loopt dwars door de kern. Zalencentrum Overkamp en restaurant Beneman (TOP) vormen de horeca in Vragender. Tegenover de kerk, zoals dat van oudsher gebruikelijk was. De historie van het dorp is vastgelegd op de site ‘Vraogender deur de jaorn hen’.

Zieuwent

Het dorp is vooral bekend om de kerkenpaden die langst de mooiste plekjes rond Zieuwent voeren. Het coulissenlandschap komt op deze manier helemaal tot leven. Beeldbepalend in de kerk is de St-Werenfriduskerk met de 75 meter hoge karakteristieke toren. Deze ‘kathedraal van de Achterhoek’ zoals hij genoemd wordt, is gebouwd in 1898. Het interieur ademt nog de sfeer van het rijke roomse leven rond 1900. Twee maal per jaar organiseert Paaspop Klassiek grote concerten van een zeer hoog niveau in de St-Werenfridus, waaronder de Matthäus Passion op Goede Vrijdag. Het festival Paaspop gaat van start na het ontsteken van het paasvuur, de boeskenmiete. Het Zieuwentse festival uit 1980 is uitgegroeid tot een groot muzikaal evenement in de streek. Het gebied vóór de kerk is in 2013 heringericht. De Dorpsstraat maakt nu een slinger, waardoor een groot dorpsplein werd gecreëerd. Een trappaal geeft informatie over de kerk, de kerkenpaden, het verenigingsleven en allerlei andere wetenswaardigheden. Aan de overkant van de weg ligt een gedenkpark met wandelpaden, bankjes, muziekkoepel en een vijver met fontein. De inwoners van Zieuwent namen voor dit alles zelf het initiatief en wonnen er in 2013 de tweejaarlijkse Dorpsvernieuwingsprijs van de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen mee.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Werenfrideskerk in Zieuwent.

Zwolle

Slechts 430 mensen wonen in de kleine kern Zwolle bij Groenlo. Om verwarring met de grote bekende gelijknamige Overijsselse stad te voorkomen, wordt de kern in de volksmond ook wel ‘Zwolle bie Grolle’ genoemd. De slogan van de inwoners – ‘Met mekare, veur mekare’ – heeft alles te maken met de saamhorigheid en staat afgebeeld op het kunstwerk Brikken Bakken aan de Meddoseweg. In vroeger eeuwen heeft er een grote steenoven in Zwolle gestaan, waar stenen voor de vestingwerken van Groenlo gebakken zijn. Als gevolg van de Tachtigjarige Oorlog was de buurtschap aan het eind van de 16e eeuw meerdere jaren ontvolkt. Veel Zwollenaren verbleven gedurende die jaren in de veste Grol. Historisch interessant in Zwolle zijn de monumentale herberg ’t Reirinck (sinds 1662) en het Erve Wissinck met een schuilkerk (1777) – beide zijn rijksmonumenten – en het natuur- en recreatiepark de Leemputten. Allemaal gelegen in een mooie landschappelijke omgeving.

Eefsele

Eefsele is de enige buurtschap in de gemeente Oost Gelre, gelegen ten zuidwesten van Groenlo. Een agrarische gemeenschap, waarbij naoberschap nog altijd hoog in het vaandel staat. De buurtschap kent twee belangrijke volksfeesten waar iedereen elkaar treft: carnaval en de kermis. In het boek ‘Eefsele bij de tijd’ uit 1994 wordt een globaal beeld geschetst van de buurtschap in vervlogen jaren. Bijvoorbeeld over de cyloon van 1 juni 1927, die een verwoestend spoor door de Achterhoek trok, waarbij Eefsele ook werd getroffen. En over de Tweede Wereldoorlog toen Eefsele een eldorado voor onderduikers was. Maar vlak voor de bevrijding viel een zinloze bommenregen neer op het gebied; vijf mensen lieten het leven. Het boek ‘Erven van Eefsele door de tijd’ geeft een beschrijving van alle boerderijen in de buurtschap. Dit boek uit 2016 is geschreven door en voor de gemeenschap. De naam Eefsele komt mogelijk van Evertslo. Een belangrijke hoeve die rond 1500 dichtbij de veste Grolle stond, droeg deze naam.

Wandelen en fietsen

In Oost Gelre zijn er vele wandel- en fietsroutes, net zoals in de andere Achterhoekse gemeenten. Het is voor toeristen dé reden om naar het oosten van Gelderland af te reizen. De routes zijn uitgezet door de VVV of de Stichting Achterhoek Toerisme, maar er zijn meer initiatieven. Hieronder een kleine greep uit het aanbod routes die je kunt volgen. In het buitengebied, in de natuurgebieden of juist langs de cultuur-historie in de kernen Groenlo en Lichtenvoorde.

Door de natuur

Kerkenpaden

In en rondom de kerkdorpen Zieuwent en Mariënvelde zijn de kerkenpaden in ere hersteld. De paden liepen oorspronkelijk vanaf de boerderijen in het buitengebied naar de kerk in het dorp. Omdat men vaak flinke afstanden moest overbruggen om bij een kerk te komen en veel rechtstreekse wegen nog niet bestonden, liep men binnendoor: over weilanden, langs slootjes, over bruggetjes en door bossen. Hierbij liep men noodgedwongen over de grond van de buren, maar iedereen kreeg recht van overpad. Zo ontstond een groot netwerk aan kerkenpaden. Door de inzet van vrijwilligers zijn de paden met elkaar verbonden en verfraaid met bruggetjes, bomen en kikkerpoelen. Delen van beekjes zijn hersteld en kunstwerken zijn geplaatst. De paden zijn vrij toegankelijk voor wandelaars en fietsers. Op de site van de Stichting Kerkepaden Zieuwent staat de route gedetailleerd beschreven, met aantrekkelijke informatie over de natuur. Het traject begint bij de Werenfriduskerk midden in Zieuwent. Een globale plattegrond van de kerkenpaden is aangebracht in een granieten cirkel op het plein voor de kerk.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Leeg’n Könningsstool bij Zieuwent.

Langs droebels

De Droebelwandelroute neemt wandelaars mee over kerkenpaden en langs ‘droebels’ in Zieuwent. Een droebel is een groep boerderijen die vlak bij elkaar liggen. De route is gemarkeerd voor wandelaars en bij de droebels staan bordjes met uitleg, langs en parallel aan de openbare weg. De Droebelroute is 12 km lang en is onderdeel van het Wandelnetwerk in de Achterhoek, dat werkt met knooppunten. Het beginpunt van de tocht is bij het gedenkpark van Zieuwent.
De route is in 2019 tot stand gekomen uit een samenwerking tussen Achterhoek Toerisme, de Oudheidkundige Vereniging Zuwent (OVZ) en de gemeente Oost Gelre. Hiermee blijft het begrip ‘droebel’ behouden voor komende generaties en daarmee een stukje geschiedenis van Zieuwent.  Ooit is zo’n droebel ontstaan vanuit één (stam)huis. In het jaar 1460 bijvoorbeeld waren er meer dan 40 boerderijen in ‘de droebels’. De oudste zijn allemaal bekende namen, zoals Kevelder, Rouwhorst, De Velver en Hoenderboom. De saamhorigheid was er groot. Het naoberschap is in de droebels ontstaan, aldus de bedenkers van de route.

Arfgoodroute

De Arfgood-fietsroute (45 km) voert langs het cultuur-historisch erfgoed van Oost Gelre. De route verbindt negen toeristische attracties en bezienswaardigheden die alle iets vertellen over ‘het arfgood’ en doorkruist de natuurgebieden Zwillbrocker Venn net over de grens in Duitsland en het Vragenderveen. De Arfgoodroute is uit te breiden met een Hap-Trap arrangement, waarbij je geniet van typisch Achterhoekse gerechten op vier pleisterplaatsen. De routebeschrijving begint bij TOP Erve Kots in Lievelde. Aangezien de route rondgaat en na 45 km weer op hetzelfde punt terugkomt, kan ook op andere punten worden gestart. De Arfgoodroute is bewegwijzerd met groene ANWB-bordjes. Te koop bij VVV Oost Gelre in Groenlo en Lichtenvoorde.

Rondom Vragender

Rondom Vragender zijn maar liefst zeven prachtige wandeltochten uitgezet, waaronder ’t Grieze Veldpad. Het Grieze Veld is onderdeel van het Lievelderveld, waar zeldzame planten groeien als moeraswolfsklauw, kleine zonnedauw en zwarte zegge. Deze wandeltocht van 14 kilometer maakt deel uit van meerdere geëffende paden door de ruigte in en rond Vragender. De andere wandeltochten zijn: ’t Huttenpad, ’t Meekenpad, ’t Schanspad, ’t Kloosterpad, ’t Schaddenpad en ’t Bultepad. De routes, met plattegrond en aardige informatie, zijn verkrijgbaar bij de VVV. Ze zijn uitgezet en worden onderhouden door de Projectgroep Landschap Vragender, onderdeel van de Stichting Marke Vragender Veen (SMVV). Dit is de oudste agrarische natuurbeschermingsorganisatie van Nederland.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Brakerweg.

Vragenderveen

Het Vragenderveen is een moeilijk toegankelijke ruigte met verraderlijke, zelfs levensgevaarlijke turfgaten. Uitsluitend onder begeleiding van een gids kun je dit zeldzaam mooie gebied bezoeken. Het terrein kan erg drassig zijn, maar de vele natuurpaden maken het gebied toegankelijk. Ook zijn er twee gemarkeerde wandelroutes en een wandelroute die gedeeltelijk door de bufferzone rond het eigenlijke veen loopt. Vanaf 1 mei tot en met 15 oktober zijn excursies in het Vragenderveen. Aangeraden wordt om stevige wandelschoenen of laarzen te dragen.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Vragenderveen.

Natuurpad Leemputten

Door natuur- en recreatiegebied de Leemputten loopt een prachtig wandelpad van 3 kilometer. Het natuurpad slingert zich tussen met water volgelopen leemputten. Die zijn ontstaan door het afgraven van klei voor de steenfabriek in Groenlo. Dit pad van Staatsbosbeheer is gratis toegankelijk en leuk voor alle leeftijden. Het wandelpad wordt onderhouden door een grote groep enthousiaste vrijwilligers die hart hebben voor de regio en de natuur.
Vanuit de Leemputten kun je ook zo de grens met Duitsland over, waar de wandeling verder gaat in het Zwilbrocker Venn. Een mooi stukje natuur met een verscheidenheid aan vogels en natuurlijk de welbekende flamingo’s die er jaarlijks terugkeren.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

10.000 stappen-route

De 10.000 stappenroutes zijn in 2018 gepresenteerd. Maar liefst negen wandelroutes voeren langs de mooiste plekjes in Oost Gelre. De namen verklappen al een beetje waar de routes lopen: Besselinkschans-wandeling, de Zieuwentse kerkenpaden, route Zwolle, route Harreveld, route Marveld, Marhulzen, Het Brook (in en rond Lichtenvoorde), de Stegge (door het buitengebied van Lievelde), de Koediek-wandeling (Mariënvelde en buitengebied). De negen routes zitten in een handzame uitgave, verkrijgbaar bij de VVV. De promotieslogan: ‘Geniet van het mooie landschap en wandel je fit in 10.000 stappen’. Aan de wandel met de stappenteller!

Fietsroute Tachtigjarige Oorlog

In en rondom Groenlo is een fietsroute van 41 km uitgezet, getiteld ’Tachtigjarige Oorlog’. Een route langs historische wegen en locaties die een rol speelden in de Tachtigjarige Oorlog , o.a. langs de Engelse Schans bij Lievelde. Een doorkijkpaneel aan de Eefselerweg biedt mooi zicht op de Lievelder Es, waar Frederik Hendrik in 1627 zijn kampement had. De geschiedenis over de circumvallatielinie lees je in het kort op informatieborden. Ook aan de Oude Winterswijkseweg in Zwolle staat zo’n doorkijkpaneel die verwijst naar de Grolse Linie. De route begint bij de Toeristische Overstappunten (TOP) Erve Kots (Lievelde), Marveld (Groenlo), Beneman (Vragender) of de Slingeplas (Bredevoort) en is verkrijgbaar bij de VVV. Speciaal voor kinderen van 9 tot 12 jaar is er de fietsroute ‘Onder vuur’ die op speelse wijze het verhaal vertelt en kinderen onderweg leuke opdrachten geeft.

Marveld ATB-tocht

Een bijzondere fietstocht in dit overzicht is de Marveld ATB-tocht (35, 45 of 60 km), jaarlijks op 30 december. De deelnemers worden getrakteerd op prachtige avontuurlijke routes met de traditionele doorkomst dwars door de kroeg. Al tientallen jaren is deelname aan de tocht voor vele mountainbikers uit het oosten en vele oosterburen vaste prik. Rondom Groenlo, Lievelde, Zwolle, Zwillbrock (D) en de aangrenzende buurtschap Holterhoek fietst men uitdagende, volledig uitgepijlde routes over bospaden en zandwegen.
Bij Landgasthof Reirink (bij Ludwig) in het Duitse Zwillbrock is de doorkomst ‘Durch die Kneipe’, waarbij iedere deelnemer dwars door het café fietst en met applaus wordt onthaald door de cafégasten. Bij de boerenschuur van Reirink is een sfeervolle pauzeplek met vuurkorven en livemuziek. Overigens zal de route niet alleen door een kroeg gaan, maar ook door meerdere stallen in de Holterhoek. De Marveld ATB-tocht is een klassieker onder de Achterhoekse veldtoertochten. Een gezellig bike-event!

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Grensoverschrijdend

De route Nationaal Landschap (13, 20 of 26,5 km) en de Scholtengoederenroute (38 km) overschrijden de gemeentegrens. De informatieve routeboekjes zijn verkrijgbaar bij de VVV’s in de gemeente Aalten, Oost Gelre en Winterswijk.

Langs de cultuurhistorie

Door Lichtenvoorde

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

De wandelroute Lichtenvoorde begint op de Markt, bij de leeuw die fier op de 20 ton zware koningssteen staat. De kei werd op 12 mei 1874 door 99 schoenmakers van de Tongerlose heide naar de Markt gesleept. De route voert o.a. langs de nog in bedrijf zijnde smederij Te Dorsthorst. Langs de Corsotuin, waar borden en een trap-praatpaal informatie geven over het Bloemencorso dat al sinds 1929 gehouden wordt. Langs Richtershuis ’t Hof, het oorspronkelijke koetshuis bij het kasteel uit 1675. Langs kerken en villa’s en de fraaie parken Beekdal, Flierbeek en Wentholtpark die tot aan de dorpsranden lopen. Een beschrijving van de bezienswaardigheden staat in het bijbehorende boekje. De wandeling is tot stand gekomen door samenwerking tussen de VVV en de Vereniging voor Oudheidkunde Lichtenvoorde.

Bloemenroute

Zeven fietsroutes voeren langs unieke plekjes die te maken hebben met het jaarlijkse bloemencorso en die zelfs bij locals totaal onbekend zijn. De route voert door Lichtenvoorde en omgeving en doet ook de wagenbouwlocaties en de kleurrijke dahliavelden aan. Wie meer van het evenement wil weten, boekt het arrangement ‘Buurten bij de bouwers’. De organisatoren van het corso stellen jaarlijks nieuwe dahlia-routes samen.

Door Groenlo

Langs de Grolse Grachten

De Grolse Grachten-wandelroutes starten en eindigen bij horecabedrijf De Lindeboom op de Markt. Alles wat zo kenmerkend voor Groenlo is kom je onderweg tegen. De kanonnen, het Mussenbergbolwerk (het enige bastion in de vestingstad dat nog intact is), het Huijs Basten Asbeck (een van de oudste woonhuizen), bar De Klok in de Kevelderstraat (waar bierbrouwerij Grolsch in 1615 begon), het Stadsmuseum (waar de Tachtigjarige Oorlog centraal staat). En nog veel meer. Vanuit de 50-meter hoge toren in de rk Calixtuskerk heb je een uniek uitzicht over het 17e eeuwse stratenpatroon en bij helder is het zicht wel tot 40 kilometer in de Achterhoek. In de crisisjaren – 1930 tot en met 1935 – werden de Grolse grachten uitgebaggerd door werkploegen in de werkverschaffing. Zwaar werk en de omstandigheden waren erbarmelijk. Het staat allemaal beschreven in een informatief boekje. De twee routes zijn afzonderlijk, maar ook in één keer te lopen en zijn ontwikkeld door Groenlo Vestingstad Promotion.

Muntenroute

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Voor wie meer van de historie van Groenlo wil weten, is er de eigentijdse Muntenroute. De eerste munten zijn in 2018 in de straten gelegd. Elke bronzen munt vertelt een verhaal. Een verhaal dat nooit af is. Iedereen kan online op muntenroute.nl/groenlo zijn bijdrage leveren, waardoor een eigen ‘Grollaepedia’ zal ontstaan. Kortom, zoek de munten in Groenlo; op elk exemplaar staat een unieke code. Pak je smartphone en lees alles over de historie van het vestingstadje.

Vesting Kickbiken

Nog twee eigentijdse tochtjes: Bij de Kickbike Tour ‘Markant Groenlo’ ga je met een deskundige gids kickbiken (soort step) langs de mooiste plekken. Het is een tour langs de vestingwerken en indrukwekkende gebouwen, en natuurlijk langs het beroemde kanon.
Bij de Kickbike Vesting Battle leg je aan de hand van een plattegrond een route af. Onderweg beantwoord je diverse vragen. De vragen zijn ingedeeld in twee niveaus: voor mensen die denken álles te weten over Groenlo en voor mensen met algemene kennis over het stadje. De smartphone gaat mee, want bij de opdrachten moet je ook nog foto’s maken.

Bierroute

Onder leiding van een stadsgids loop je de Ambachtelijke Bierroute, een tocht van ongeveer vier uur langs de brouwgeschiedenis van Groenlo. De bierroute is een combinatie van een stadswandeling en een kroegentocht met wetenswaardigheden en anekdotes over de vestingstad en haar brouwgeschiedenis. De route begint bij de VVV, waar de stadsgids de deelnemer(s) meeneemt naar het Stadsmuseum voor een korte rondleiding met film. Daarna leidt de stadsgids je door de vesting Grolle langs de 17e eeuwse Stadsboerderij, de kanonswal en de gezelligheid van het centrum. Onderweg geniet je in vier cafés van de Grolse gastvrijheid en het gerstenat. De tocht eindigt daar waar het allemaal begon, in de kelder van Grolsch Brouwhuys De Lange Gang. Hier werd ooit het eerste Grolsch Bier gebrouwen.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Musea

In Oost Gelre vind je verschillende musea. Van het grote openluchtmuseum Erve Kots dat een een breed publiek bedient tot het kleinere Crashmuseum voor de liefhebber.

Museum Erve Kots

In Lievelde staat het openluchtmuseum Erve Kots. Het aan de rand van de Lievelder Es gelegen boerderijmuseum neemt de bezoeker mee naar de tijd van vóór de mechanisatie. Erve Kots laat zien hoe de Achterhoekse boer leefde en werkte. Op het terrein bevinden zich o.a. een los hoes uit 1772, een rosoliemolen, een bijenstal, een bakoven, een schuur, een zagerij en een schaapskooi. In en rond de gebouwen staan tal van machines en werktuigen die door de boeren werden gebruikt. Regelmatig zijn er demonstraties van oude ambachten zoals spinnen, weven, knipmutsen opmaken en klompen maken. En er zijn diverse (kinder) activiteiten, zoals klompschilderen. Ook de oliemolen is nog regelmatig in bedrijf.

Bernard Weenink heeft het museum in 1936 opgericht om het streekeigene te bewaren. De aanleiding was de vondst van een Frankisch grafveld op het erf van de eeuwenoude Saksische boerderij. De naam Erve Kots komt van de familienaam Kots. Dat was de achternaam van de laatste bewoners van deze boerderij, de broers Jan en Hendrik Kots.

De Saksische Herberg is dé ontmoetingsplek voor toeristen en recreanten. Je drinkt er koffie in kommen met een traditionele pillenwegge (krentenbrood) erbij, rijkelijk besmeerd met roomboter rond de open haard. Op het sfeervolle terras is het goed toeven met een pannenkoek en biertje uit de eigen brouwerij. Erve Kots is mede bekend geworden door de heerlijke pannenkoeken van Marietje Weenink, die ze bakte volgens het recept van ‘Zwolle bie Grolle’. Echt Achterhoekse evenementen als accordeon spelen en dialectbijeenkomsten vinden jaarlijks plaats op deze markante plek.

Een nieuw expositiegebouw slaat een brug tussen verleden en heden. Sinds mei 2018 beschikt Erve Kots over de Brouwhoes Bier Experience, waar je op een interactieve en educatieve manier meer te weten kunt komen over het brouwen van bier. Een belevingsmuseum. Na een bezoek  is het natuurlijk proeven geblazen. Hier is ook het bezoekerscentrum voor de circumvallatielinie voor het Beleg van Grol uit 1627 gehuisvest. De beleving van de Grolse Linie gaat over de belangrijke geschiedenis van Erve Kots, waar het hoofdkwartier van veldheer Frederik Hendrik tijdens de Tachtigjarige Oorlog was. Beide projecten zijn mede mogelijk gemaakt door de steun van de Europese Unie en de Provincie Gelderland.

De circumvallatielinie heeft niet alleen cultuur-historische, maar ook een recreatieve waarde. Om dit te ervaren kun je gebruikmaken van fiets- en wandelpaden op de linie met prachtige uitkijkpunten en hier en daar een doorkijkpaneel. Maar liefst vijf schansen liggen in de omgeving van Lievelde, waarvan de Engelse en Franse Schans de bekendste zijn.

Brouwerijmuseum Grolsch

Groenlo en Grolsch zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Grolsch betekent dan ook letterlijk ‘bier afkomstig uit Groenlo’. De bierbrouwerij is in 1615 ontstaan tijdens het twaalf- jarig bestand (1609-1621) in de Tachtigjarige Oorlog. Willem Neerfelt brouwde er samen met z’n schoonzoon Peter Cuyper bier voor de stad in brouwerij De Klok. Het was een bier van hoge gisting dat een donkere kleur had en niet lang houdbaar was. De herberg ‘De Lange Gang’ was in de brouwerij gevestigd; het verse bier werd er geschonken aan de dorstige gasten. Op deze magische plek in de Kevelderstraat is nu het brouwerijmuseum gevestigd: het Grolsch Brouwhuys De Lange Gang. De oorspronkelijke brouwkelders zijn zelfs nog aanwezig.

Tijdens een virtuele tour krijg je inzicht in het brouwproces en de roemrijke geschiedenis van Grolsch. Het bier uit de beugelfles, dat een icoon in de Achterhoek werd. In de gewelvenkelder is een film te zien over het leven van Peter Cuyper: de geschiedenis verteld door de meesterbrouwer zelf, precies op de plek waar het eerste Grolsch bier gebrouwen werd. Bij de waterput, de bron die Cuyper gebruikte, vertellen betrokken (ex-) Grolsch mensen in korte films karakteristieke verhalen uit de Grolsch-geschiedenis. Na afloop drink je in het café-restaurant een lekkere pul oerbier. Kortom, bezoek het geboortehuis van Grolsch, waar vakmanschap meesterschap werd. Groenlo heeft inmiddels weer een eigen bierbrouwerij: Brouwersnös in Villa Adriana, de villa waar de latere brouwers van Grolsch woonden, de familie De Groen.

Stadsboerderij Grolle

De Stadsboerderij Grolle wil mensen samenbrengen rond de geschiedenis van Groenlo. Dit kleine museum in de Notenboomstraat dateert van 1623 en heeft de status van rijksmonument. De stadsboerderij toont het leven in het oude Grol. Zo is o.a. ‘een mooie kamer’ te zien, een woonkeuken met bedstee, een grote schouw, een weefkamer met een 17e eeuws weefgetouw en diverse oude boerenwerktuigen en gereedschappen. De vloeren (estrikken) zijn nog origineel uit 1623, de waterput dateert van 1842. De Stichting Stadsboerderij Grolle organiseert rondleidingen, exposities en andere activiteiten in het historische gebouw. De  enthousiaste vrijwilligers vertellen graag wat er allemaal te zien is. In de voormalige potstal is een theeschenkerij ingericht. 
Het is een gaaf voorbeeld van een 17e eeuwse stadsboerderij, de enige in Groenlo en verre omgeving die nog overgebleven is, en volgens de gids het oudste gebouw in de stad is. De gevel was oorspronkelijk met ossenbloedverf bewerkt, zodat boktorren en ongedierte het houtwerk niet konden aantasten. Het boerderijtje is tot 1951 bewoond geweest. De stadsboerderij staat in de Notenboomstraat, die wel de mooiste straat van Groenlo wordt genoemd. In vroeger tijden was dit dé elitestraat. Zeker vijf panden zijn gebouwd met stenen uit de oude stadsmuur.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Stadsboerderij Grolle.

Stadsmuseum Groenlo

In het Stadsmuseum Groenlo – gevestigd in het voormalige 17e eeuwse stadhuis – staat de Tachtigjarige Oorlog centraal (1568-1648). Deze oorlog, waarin de Oranjes ten strijde trokken tegen het Spaanse bestuur – heeft een grote invloed gehad op de vestingstad. Diverse belegeringen en de daaropvolgende versterkingen hebben Grol tot een van de sterkste vestigingen in de 17e eeuw in de Nederlanden gemaakt.

Het museum beschikt over een maquette van de vestingstad anno 1627, schilderijen, historische wapens, penningen, boeken en talloze andere objecten die samen een levendig beeld geven van de gebeurtenissen in deze roerige tijd. Speciaal voor de jeugdige bezoekers is er een speurtocht door het museum. Kinderen verkleden zich er als soldaat of als burger en staan voor de keuze: kies jij voor de Spaanse koning of voor de Oranjes? Een informatieve film met spectaculaire gevechtsscènes geeft in het kort een overzicht van de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd tegen het Spaanse bestuur. In de vaderlandse geschiedenis gaat de aandacht voornamelijk uit naar de strijd in Holland, maar ook in het oosten van Nederland is hard en intensief gevochten. Met ontzag werd gesproken over ‘die starcke stad Grol’. Toen in de Westelijke Nederlanden de Gouden Eeuw begon, werd hier nog volop strijd geleverd. Een strijd die ook religieus (protestant versus katholiek) gedreven was. De rol die Grol hierin heeft gespeeld wordt in het Stadsmuseum op indrukwekkende wijze duidelijk gemaakt. De manier waarop prins Maurits en later diens halfbroer Fredrik Hendrik de oorlogsvoering in die tijd moderniseerden, komt uitgebreid aan bod.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Stadsmuseum Groenlo.

Meer Tachtigjarige Oorlog?

Beleef de belegering en verovering in 1627 van de oude vestingstad Grol. Sta oog in oog met de roemruchte veldheer en stadhouder Frederik Hendrik. Bekijk dan het multimedia-spektakel in de Oude Calixtuskerk of bezoek de tweejaarlijkse Slag om Grolle, een mega-spektakel. Of speel het spel in het oorlogsjaar 1627 in de Escaperoom; dat is een spel waarbij je met een team binnen een bepaalde tijd moet ontsnappen door het oplossen van puzzels.

Kortom, de Tachtigjarige Oorlog leeft volop in Groenlo. En dit plaatje is nog lang niet compleet. Overal in Groenlo vind je kanonnen, waarvan het exemplaar op het Mussenbergbolwerk nog in het beleg van 1627 dienst heeft gedaan. De naam van het horecabedrijf op de Markt herinnert aan de veldheer Frederik Hendrik.  Museumbrouwerij Erve Kots brouwt een speciaalbiertje met die naam en er is een expositie over de circumvallatielinie uit 1627 ingericht.

Wat er over is van de Engelse en Franse Schans – onderdeel van de beroemde circumvallatielinie – lees je in het hoofdstuk Landschap. Tot slot: de uitdrukking ‘zo vaste as Grolle’ heeft alles te maken met de standvastigheid van de Grollenaren tijdens die Tachtigjarige Oorlog.

Crash Museum

In de Tweede Wereldoorlog zijn in Nederland zo’n 6.500 vliegtuigen neergestort. Daarvan zijn er ongeveer 400 in de Achterhoek terecht gekomen. Het AVOG’s Crash Museum in Lievelde toont de wrakstukken van in de Achterhoek gecrashte vliegtuigen met hun verhaal. De AVOG (stichting Achterhoekse Vliegtuigwrak Opgravers Groep) heeft sinds de oprichting in 1972 al diverse wrakken opgespoord en geborgen. Behalve dat het museum een eerbetoon wil zijn aan de geallieerde vliegeniers, geeft deze tentoonstelling een beeld van de technische kant van de Luchtoorlog 1940-1945. Te zien zijn o.a. vliegtuigmotoren, propellers, landingsgestellen, stukken vleugels, zuurstoftanks en cockpit-instrumenten. Ook onderdelen die zich aan boord bevonden: vlieguitrusting, navigatiemateriaal (vliegerkaarten), boordwapens, vliegtuigmunitie en radio-installaties. Het museum beschikt over een uitgebreide boekenverzameling en documentatie. In de voorlichtingsruimte wordt een film over de Luchtoorlog boven de Achterhoek vertoond. Het museum ligt direct aan de N18 ofwel de Twenteroute.

Erfgoed

In de Achterhoek worden nog altijd veel tradities en gebruiken levend gehouden. De meiboom zetten, het paasvuur, het dialect. Het behoort allemaal tot het cultureel erfgoed in deze streek. Het carbid schieten en het blazen op de midwinterhoorn staan zelfs op de lijst van de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed. Het breien van Grolse wanten is in 2017 opgenomen in die nationale lijst. Het is de eerste traditie in Groenlo die deze eer te beurt valt en de tweede in Oost Gelre, na het bloemencorso van Lichtenvoorde. Het ‘tweede grootste bloemencorso ter wereld’ staat beschreven onder Evenementen. Agrarisch en historisch erfgoed vind je bij openluchtmuseum Erve Kots in Lievelde en bij de Stadsboerderij Grolle in Groenlo. Meer hierover lees je in het hoofdstuk Musea.

Grolse wanten

Volgens de overlevering hebben de Grolse wanten al een lange traditie, mogelijk zelfs al uit de tijd van prins Frederik Hendrik (1627). Wat wel zeker is dat ze in de tweede helft van de 19e eeuw werden gebreid door herders die rond Groenlo hun schapen hoedden. Ze werden daarom ook wel scheepers-hansken genoemd. De belangrijkste kenmerken van de Grolse wanten zijn de achtpuntige ster in de originele kleuren blauw en wit. Sommige mensen beweren dat de sterren in het patroon de bastions en ravelijnen van de oude vesting Groll voorstellen. Met het blok in het midden wordt de loop van de Groenlose stadsgracht bedoeld. Ooit liep er een dubbele gracht om Groenlo, vandaar twee blokken. Daarnaast hebben alle wanten een randje met rode en blauwe blokjes. De wanten worden met de hand gebreid van zuivere wol. Er zijn diverse namen voor: Grolse wanten, Grolse hansken, scheepershansken en voeshansken (vuistwanten). Vaak worden ze aangezien voor Scandinavisch breiwerk, maar ze zijn typisch Achterhoeks.

Het oorspronkelijke patroon is nooit vastgelegd. Dit ingewikkelde stukje breitechniek werd in vroeger dagen overgedragen van moeder op dochter, maar dat is niet meer. Het breien is uit de mode geraakt, al zijn de vrouwen van de Senioren Handwerkclub Groenlo nog altijd actieve beoefenaars van deze ‘sport’. In 2005 richtte een groep mannen de Sociëteit Grolse Wanten (SGW) op om alles in het werk te stellen dit erfgoed te behouden. Zij hebben het wanten breien voorgedragen voor de erkenning als immaterieel erfgoed en dat werd beloond in 2017. De Grolse wanten zijn o.a. te koop bij de VVV en de Stadsboerderij in Groenlo. Lees meer over de historie en de achtergrond van de breisels op de site van de SGW.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Stoomhoutzagerij Nahuis in Groenlo.

Stoomhoutzagerij Nahuis

Stoomhoutzagerij Nahuis in Groenlo dateert uit het eind van 19e eeuw en is voortgekomen uit een radmakerij, die reeds in 1850 bestond. Het houtzagen gebeurde in die tijd nog geheel met de hand. Omstreeks 1918 werd de zagerij gemechaniseerd door de aanschaf van een één-cilinder liggende stoommachine die in Mönchengladbach in Duitsland werd gebouwd. Deze stoommachine, gebouwd in 1897, is tot 1977 in bedrijf geweest. Er bestaat naar alle waarschijnlijkheid geen tweede exemplaar van. Er staat ook een kleine stoommachine uit 1892; deze drijft de dynamo aan die wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken voor de verlichting. Stoomhoutzagerij Nahuis was tot ver in de 20ste eeuw het aangewezen adres om voor tal van molens het benodigde hout te zagen.

De stoomhoutzagerij bestaat uit drie geschakelde gebouwen. De eigenlijke zagerij bevindt zich in het grijsblauwe houten hoofdgebouw. Naast de stoomhoutzagerij is de uit 1910 afkomstige houtdroogloods in ere hersteld. In deze loods staan allerlei machines opgesteld, die tientallen jaren dienst hebben gedaan bij de houtbewerking in de timmerwerkplaatsen. De verzameling bevat o.a. machines voor de machinale bewerking bij het zagen, schaven, draaien en boren. Daarnaast is er een radmakerij aanwezig, waarmee in vroeger tijden de wielen van de boerenwagens werden gemaakt. Dit alles is weer bedrijfsklaar opgesteld en wordt aangedreven via authentieke aandrijfassen en riemen die aan de zoldering zijn bevestigd. Op de eerste verdieping staan honderden handwerktuigen opgesteld, zoals rijschaven, beitels, boren en tientallen profielschaven. Op het terrein van de stoomhoutzagerij is een replica te bewonderen van een windzaagmolen.

De oude stoomhoutzagerij is als een werkend museum opnieuw tot leven gekomen. Helaas is momenteel de ketel kapot; aan de reparatie ervan wordt gewerkt. De houtzagerij is in 1994 een rijksmonument geworden, omdat naast de fabriek ook het gereedschap en de apparatuur in vrijwel originele staat zijn behouden. Het is de laatst bewaard gebleven stoomhoutzagerij van West-Europa.

Molens

Molen Hermien in Harreveld is een blikvanger langs de N18. Deze achtkantige beltmolen van het Achterhoekse type dateert uit 1819, is nog volledig intact en draait nog regelmatig. Vóór zijn 200ste verjaardag in 2019 is de Hermien helemaal gerestaureerd. De 18.000 eikenhouten schaliën (plankjes) moesten één voor één vervangen en daarna geschilderd worden. Een enorme klus die geklaard werd met de inzet van vele vrijwilligers. De molen is in 1967 vernoemd naar Hermien Wolterink-Domhof, de weduwe van de laatste molenaar die hier beroepsmatig actief was. Zelf overleed Hermien in 2016; uiteraard stond de molen toen in de rouwstand. De molen is een rijksmonument. De zorg voor het behoud van het erfgoed blijft in handen van de Stichting Instandhouding Beltkorenmolen Hermien.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

Achtkantige beltmolen Hermien in Harreveld.

Een tweede molen in Oost Gelre staat in Vragender: De Vier Winden. Vroeger stond op deze plek een achtkantige korenmolen van het type grondzeiler, gebouwd rond 1860. In de loop der jaren werd rondom de molen steeds meer gebouwd zodat hij uiteindelijk niet meer genoeg wind kreeg om volop voor de bakkers te malen. In 1958 werd besloten de oude molen te slopen en een hoge molen daarvoor in de plaats te bouwen. De Vier Winden is bij voldoende wind alle dagen in bedrijf voor het ambachtelijk malen van consumptiegranen, hoofdzakelijk tarwe, boekweit, rogge, gerst en maïs. In het streekwinkeltje zijn de lekkerste meelproducten te koop, ook biologische.

Natuurlijk Achterhoek gemeente Oost Gelre

De Vier Winden in Vragender.

Wi-j doet ’t samen

Samen met de gemeenten Aalten en Winterswijk heeft Oost Gelre erfgoedbeleid opgesteld voor de periode 2021-2024 onder de titel ‘Wi-j doet ’t samen’. Enkele thema’s zijn: Historische interieurs, Wederopbouw, Kerkenvisie Oost Achteroek, Energietransitie en erfgoed, het Cultuur- en Erfgoedpact. Verder is er o.a. aandacht voor de instandhouding van het erfgoed, de rol van vrijwilligers en lokale projecten. ‘Wi-j doet ’t samen’ is een lijvig en interessant project. Het beleid is te lezen in de Erfgoednota 2021-2024.