Zutphen Algemeen

Over de gemeente

De gemeente Zutphen in het noordwesten van de Achterhoek bestaat uit de monumentale Hanzestad Zutphen en het groene dorp Warnsveld. Samen met het buitengebied en de buurtschap Warken is de gemeente goed voor ruim 47.000 inwoners. De stad Zutphen is fraai gelegen aan de rivier de IJssel en de Berkel en is bekend vanwege de smalle straatjes en de vele historische gebouwen. De geschiedenis spat in Zutphen van de gevels. Midden in het oude centrum, tegenover de Walburgiskerk staat het stadhuis, gebouwd volgens de antroposofische architectuur. Waarnemend burgemeester is Wimar Jaeger.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Stad Zutphen

De kleinschaligheid is de grootste charme van de stad aan de IJssel. Zutphen, ook wel Torenstad genoemd vanwege de vele torens, was ook in vroeger eeuwen bijzonder in trek als woon- en verblijfplaats. Zutphen kreeg tussen 1190 en 1195 al stadsrechten en is daarmee een van de oudste steden van Nederland. In het centrum zijn nog vele sporen te vinden van de middeleeuwse bloeitijd. Met huizen uit de 14e eeuw, statige koopmanshuizen en schilderachtige hofjes. Rondom het historische centrum zijn de oude vestingwerken op meerdere plaatsen nog aanwezig. Naast de historische bezienswaardigheden is er een uitgebreid horeca- en winkelaanbod met tal van speciaalzaken en kunstgalerieën. Alle belangrijke voorzieningen die bij een stad horen, vind je in Zutphen. De rechtbank en de gevangenis; dat zijn voorzieningen die je in geen enkele andere Achterhoekse gemeente aantreft. De gemeente heeft dan ook een grote verzorgende functie voor de Achterhoek en een deel van de Veluwe.

Zutphen is ook een levendige stad met veel evenementen. Grote publiekstrekkers zijn o.a. Fotozomer Zutphen met de expositie World Press Photo als hoogtepunt, Nationale Bokbierdag, het Chocoladefestival, Sprookjesstad, de Brocantemarkt en de Dweildag tijdens Open Monumentendag. Het Internationaal Cellofestival is een muziekfestival dat mensen aanspreekt vanuit de regio en de rest van Nederland. In monumentale panden treden de kleine ensembles op. Elk jaar vindt op 4 mei het Herdenkingsconcert van de Tweede Wereldoorlog plaats in de Walburgiskerk.

Zutphen is nog altijd een geliefde woonplaats voor mensen die op antroposofische grondslag leven of zich aangetrokken voelen door het onderwijs op de Vrije Scholen. Antroposofisch huisarts Maarten Bos vestigde zich in de jaren vijftig in Zutphen, waarna het gedachtegoed van de leer van Rudolf Steiner al snel groeide. Het leverde de stad de titel ‘het antroposofisch centrum van Oost-Nederland’ op. Je vindt er antropofische artsen, boekwinkels, slagers, tuinlieden, vioolbouwers en een antroposofische bibliotheek. Kledingwinkels in de binnenstad bieden biologische en ecologische kleding aan voor groot en klein, wollen ondergoed of kleding van hennep. En er is een enorm aanbod aan alternatieve therapeuten. Homeopaten, acupuncturisten, reiki-genezers, feng shui, yogaleraren, spirituele healers en noem maar op. Menig westerling verhuisde ervoor naar de Achterhoek.

Wie alles van de stad wil weten, volgt de cursus Zutphenkunde. Alle aspecten komen aan bod, maar de nadruk ligt op de geschiedenis, de cultuurhistorie en de identiteit van de stad en de ommelanden. De cursus is al jaren enorm populair bij de inwoners: de Zutphenezen (als je er geboren bent) of Zutphenaren (inwoners, al dan niet van elders gekomen). De deelnemers aan Zutphenkunde doen ook examen en krijgen na afloop een diploma. Ze mogen zich dan Zutphenoloog noemen. Zutphania, onder die noemer is literatuur over de stad te vinden in de bibliotheek in de Broederenkerk.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Dorp Warnsveld

Het groene dorp Warnsveld ligt aan de oostzijde van Zutphen. Het heeft niet alleen een intieme dorpskern, maar ligt ook aan de rand van mooie natuur. De Martinuskerk vormt het middelpunt van het dorp. Waarschijnlijk stammen delen van de kerk uit de 10e en 11e eeuw. In ieder geval is er een akte uit 1121 bekend waarin de kerk genoemd wordt. Rondom Warnsveld vind je landgoederen als ’t Waliën en ’t Velde, en ook veel rijksmonumentale herenhuizen. Ze ontstonden in de 19e eeuw toen de welgestelden van Zutphen er neerstreken, op zoek naar rust en ruimte.

Tegenover de dorpskerk ligt buitenplaats Welgelegen; een fraai herenhuis met een boerderij waarin een galerie is gevestigd en de  in 1832 in Engelse landschapsstijl aangelegde Overtuin. Meerdere malen per jaar is er een open tuindag en een expositie. De historische Overtuin is een rijksmonument en uitgeroepen tot Zutphens Monument van het Jaar 2019/2020. Ook Huize Alpha is een rijksmonument; de  tuin rondom het huis is in 2019 benoemd tot gemeentelijk groen monument. De achtkantige stellingkorenmolen Nooit Gedacht dateert uit 1815 en is een klassiek stukje Warnsvelds erfgoed. In de vorige eeuw was het dorp  in de hele Achterhoek bekend vanwege het psychiatrische centrum Groot Graffel; het is nu onderdeel van GGNet.

In 2005 fuseerde de gemeente Warnsveld, inclusief de buurtschap Warken, met de stad Zutphen. De Leesten, voorheen ook een buurtschap onder Warnsveld, is als woonwijk opgenomen in de stad Zutphen. Aan de andere zijde van Zutphen, aan de overkant van de IJssel, ligt De Hoven. Dit dorpje is eveneens een wijk van Zutphen geworden.

Achterhoek

De Achterhoek heeft geen duidelijke afbakening langs het westelijke gedeelte. De toeristenbranche rekent alles ten oosten van de IJssel tot de Achterhoek, inclusief Zutphen. Dat is logisch, want de stad aan de rivier is een juweel. Vanuit historisch oogpunt lag de stad in het oude graafschap Zutphen (dat is globaal genomen het noordelijk deel van het huidige Gelderland). Het was de hoofdstad van het graafschap en was tot 1795 zelfs één van de drie hoofdsteden van Gelderland. Later werd Zutphen veelal gezien als de toegangspoort tot de Achterhoek vanuit het noorden en westen. Tegenwoordig maakt de gemeente bestuurlijk deel uit van de regio Stedendriehoek. Een samenwerkingsverband tussen zes Gelderse gemeenten, waaronder Lochem, en de Overijsselse gemeente Deventer.
De borden ‘Welkom in de Achterhoek’ begroeten de bezoeker al aan de randen van de gemeente. Het Achterhoekse gevoel leeft zeker bij een groot aantal inwoners, met name in het buitengebied waar de groene vlag wat vaker wappert voor een huis of boerderij. De Achterhoekse vlag, sokken, petten, sjaals en dergelijke zijn populair en worden razend snel verkocht bij de VVV in Zutphen.

De IJsselkade

Als je vanuit Brummen de stad Zutphen nadert, zie je in de verte al de brug over de IJssel, de skyline van de stad met zijn statige witte huizen aan de kade en het silhouet van de torens. In 2018 en 2019 is de IJsselkade helemaal opgeknapt als onderdeel van het programma Rivier in de Stad, een groot project gericht op de beleving van de stad Zutphen en de rivier de IJssel. De kade is veranderd in een boulevard, waar inwoners en toeristen heerlijk kunnen flaneren langs het water.

De kade heeft een parkachtige inrichting gekregen, met meer groen en met trappen waar mensen op kunnen zitten. De trappen geven de rivier bovendien iets meer ruimte bij een hoge waterstand. In samenwerking met het Waterschap Rijn en IJssel is ook een deel van de hoogwaterkering vervangen. Deze kering beschermt de stad tegen hoog water. Tijdens archeologisch onderzoek in de aanloop naar de herinrichting is een historische kademuur ontdekt. Deze kademuur is in 1863 gebouwd als vestingswerk. Na 1881 werd deze muur gebruikt als laadloskade. De oude kade is weer zichtbaar gemaakt.

Midden op de kade staat een bronzen beeld van Ida Gerhardt, dat eind augustus 2018 onthuld werd en gemaakt is door de Zutphense beeldhouwer Herma Schellingerhoudt. De dichteres Ida Gerhardt (1905-1997) hield veel van de stad Zutphen; het was immers ‘een kleine stad met allure’. De dichteres kijkt in haar regenjas voor eeuwig uit over de haar zo geliefde IJssel. Groot was zij niet, slechts 1.65 meter. Het standbeeld staat niet op een sokkel, zodat je zo naast haar kunt gaan staan. En dat doen veel mensen. En uiteraard laten ze zich dan samen met de dichteres fotograferen. Bij het standbeeld is een dichtregel gemetseld in de kademuur. ‘Er stond een kind op de kade…’, uit haar bundel Het sterreschip (1979). De volledige laatste strofe luidt: ‘Er stond een kind op de kade / ik was, ik was nog klein – / het had niets meer nodig op aarde / om volkomen gelukkig te zijn’. Er zijn vijf Ida Gerhardt-wandelingen door historisch Zutphen.

Een ander monument is een grote steen, die herinnert aan negen vermoorde verzetsmensen uit de Tweede Wereldoorlog. Hun namen zijn vereeuwigd op een plaquette. In het zicht van de bevrijding werden de tien gevangenen op 31 maart 1945 door de nazi’s naar de IJsselkade gebracht en op een rij gezet. Negen verzetsmensen worden doorgeschoten. Eén persoon heeft geluk en weet op wonderbaarlijke wijze aan de dood te ontkomen als de kogel op een knoop afketst. Hij houdt zich dood als de lichamen in de IJssel worden gegooid. Al zwemmend weet hij zich in veiligheid te brengen en overleeft zo de moordpartij. Hij heette Van Benthem.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

De historie van Zutphen

Zutphen, een van de oudste steden van Nederland, ademt historie. Een historie die terugvoert tot misschien wel het begin van onze jaartelling. De naam Zutphen is afgeleid van zuidvenne; dit is een rivierduinencomplex tussen drassige weidegrond. Deze strategisch gelegen plaats tussen de IJssel en de Berkel is sindsdien altijd bewoond geweest. Een goede plek voor handel. Zutphen is uitgegroeid van een Germaanse nederzetting via een belangrijk machtscentrum rond 1000 en een succesvolle handelsstad rond 1300 tot de middelgrote en levendige stad die zij nu is.

Gemeente Zutphen

Kaart van Johan Blaeu uit 1649.

De stad heeft een bewogen geschiedenis. Vikingen verwoestten de nederzetting in 882, waarna graaf Everhardus van Hamaland een grote ringwalburg aanlegde. De contour van de (half)ronde burcht is nog altijd in de plattegrond van de stad herkenbaar. De ringwalburg werd aan de noord- en oostzijde omringd door de huidige Markten, die toen droge grachten en aarden wallen waren.

In de 11e eeuw was Zutphen even de verblijfplaats van Duitse koningen en keizers, die het in dezelfde eeuw alweer schonken aan de bisschop van Utrecht. De bisschop stichtte vermoedelijk rond 1050 de romaanse kerk in Warnsveld. De dan al bestaande Zutphense kerk werd rond 1100 herbouwd en in 1105 gewijd aan Sint Walburga.

Aan het eind van de 12e eeuw kreeg Zutphen stadsrechten van Graaf Otto I van Gelre. Daarmee kreeg zij een eigen bestuur, een eigen rechtbank en een eigen markt. Ook nu nog beschikt de stad over een rechtbank. De handelsmarkten vind je nog terug in het stadscentrum: de Houtmarkt, de Zaadmarkt, de Groenmarkt.

In de 13e eeuw sloot Zutphen zich aan bij de Hanze, een internationaal samenwerkingsverband van welvarende handelssteden. Het was de bloeitijd van de stad, die van ongeveer 1200 tot 1400 duurde. In de Middeleeuwen gold Zutphen als de rijkste stad binnen het Gelders hertogdom en werd geroemd om haar vele torens. De stad voerde de titel Zutphania Turrita, wat zoveel betekent als Zutphen Torenstad.

Na een aantal stadsbranden rond 1300, die de houten huizen in de as legden, werden de huizen herbouwd met baksteen. Er zijn nu nog honderden panden uit de Middeleeuwen bewaard gebleven achter jongere voorgevels. Veel gebouwen hebben de status van rijks- of gemeentelijk monument.

Vanaf 1600 nam Zutpen niet meer deel aan het internationale Hanzeverkeer. In de 17e eeuw werd de stad opnieuw een welvarende handelscentrum, maar nu voor de wijde agrarische omgeving. Zutphen bleef de hoofdstad van het voormalige graafschap dat Het Kwartier van Zutphen werd genoemd.

In de 17e en 18e eeuw werd Zutphen extra versterkt door een ring van bolwerken en wallen. De stad werd Frontierstad van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In de 18e eeuw woonden in Zutphen mensen van adel, renteniers, soldaten, handelaren, ambachtslui en boeren. Het kerkdorp Warnsveld kenmerkte zich door een cluster van herbergen, een smederij, oliemolen en enkele boerderijen. In de 19e eeuw kwam er een windmolen bij.

Het aangezicht van de stad Zutphen veranderde opnieuw toen in de late 19e eeuw de vesting werd ontmanteld. Aan de IJssel ontstond een front van statige witte panden, nog altijd het visitekaartje van de stad. De 20ste eeuw bracht welvaart en groei, ondanks dat Zutphen zwaar getroffen werd in de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 1975 werd de binnenstad op grote schaal gerenoveerd. Het historische karakter bleef echter behouden.
Bron: Gemeentegids Zutphen

Historie in beeld

Dit is heel in het kort de geschiedenis. Die is ook te beleven in het Stedelijk Museum aan de hand van Het Verhaal van Zutphen. De rondgang start in de kelder met middeleeuwse gewelven met de restanten van de grote Vikingaanval op Zutphen in 882. In het boek ‘De Historische Atlas van Zutphen. Torenstad aan de Berkel en IJssel’ wordt de ontwikkeling van de stad in 35 kaarten ontvouwd en verklaard.

In de cortenstalen reling langs de IJsselbrug staan jaartallen die de geschiedenis weergeven. De Canon begint in het jaar 350 met ‘het ontstaan van Zutphen aan de IJssel’ en eindigt in 2017 met de renovatie en uitbreiding van de IJsselbrug. Daar tussen in belangrijke gebeurtenissen en perioden. Zoals in 882 de aanval van de stad door de Vikingen, in 1300 de bloeitijd van Zutphen als handelsstad en het wel en wee van de brug in de Tweede Wereldoorlog.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Monumentale gebouwen

De historische stadskern heeft de status van beschermd stadsgezicht, met een bijzonder groot aantal middeleeuwse, vooral 14e eeuwse, huizen. Maar liefst ruim 900 monumenten telt de stad Zutphen, waarvan 400 rijksmonumenten en 500 gemeentelijke monumenten. Op deze pagina staan de bekendste historische parels. Veel monumenten zijn toegankelijk voor publiek.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Walburgiskerk en Librije

Zutphen wordt niet voor niks ‘torenstad’ genoemd. Dat komt door de vele fraaie torens die de stad een bijzonder karakter geven en de skyline van de Hanzestad vormen. De meest markante toren is die van de Walburgiskerk. Het monumentale gebouw is al eeuwenlang het kloppend hart van de stad. De toren is 76 meter hoog en is mooi om te beklimmen. Boven wacht een prachtig uitzicht.

De Walburgiskerk is waarschijnlijk in 1100 gebouwd en vijf jaar later ingewijd en gewijd aan Walburga. Zij was de dochter van een Engelse koning en bekeerde zich tot het Christendom. Haar standbeeld staat bij de kerk. De kerk is in de loop der eeuwen diverse keren verbouwd en uitgebreid en is nu één van de tien grootste van Nederland. De Walburgis vergaarde vele unieke schatten. Je vindt er muur- en gewelfschilderingen en een enorme kroonluchter, die er vermoedelijk al in 1394 hing. Het koperen doopvont uit 1527 is een opmerkelijk stuk smeedwerk, met een voorstelling van de doop van Christus in de Jordaan. Het Baderorgel uit 1643, met maar liefst 2.400 orgelpijpen, behoort tot de top 5 van de Nederlandse kerkorgels. Het pronkstuk wordt nog regelmatig bespeeld. De Walburgiskerk is uiteraard geopend voor publiek. Bovendien zijn er regelmatig exposities en evenementen. Lees meer over de achtergronden op de site van de Walburgiskerk. Over de geschiedenis, de torenbrand in 1446, de klokken, de orgelconcerten, het beklimmen van de toren en nog veel meer.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Walburgiskerk

Via de kerk kun je de Librije bezoeken, de unieke 16e eeuwse kettingbibliotheek. Met boeken van grootheden als Copernicus en Erasmus, en van Thomas van Aquino, een filosoof uit de 13e eeuw. Ook de eerste Nederlandse Statenbijbel ligt er. Ze werden met een ketting vastgemaakt, want elk boek was toen een kostbaar bezit. In deze onaangetaste kettingbibliotheek liggen de oude boeken nog altijd op dezelfde plek.
De Librije is gebouwd van 1561 tot 1564 en geldt als de oudste bibliotheek van Nederland. Een belangrijk cultuurhistorisch monument, want er zijn slechts twee vergelijkbare kettingbibliotheken in Europa, in Italië (Cesena) en Engeland (Hereford). De Librije is oorspronkelijk opgericht als leeszaal voor welgestelde Zutphenaren door de twee kerkmeesters van de Walburgis. Het ademt nog steeds de sfeer van vele eeuwen geleden.

Wijnhuistoren

De Wijnhuistoren aan de Groenmarkt dateert uit 1616 en is gebouwd door stadsarchitect Emond Hellenraet als Stadswijnhuis. De 47 meter hoge Wijnhuistoren is gratis te beklimmen onder leiding van een gids. Boven wacht een fotogeniek uitzicht over de stad. Elke donderdagochtend bespeelt de stadsbeiaardier van 11 tot 12 het Wijnhuiscarillon met haar 48 klokken. De rest van de week klinkt er elk kwartier een wijsje van het carillon. Dat gebeurt al sinds 1644. Zutphen was in die tijd de eerste stad ter wereld met een gestemd carillon. Op de plek van de Wijnhuistoren stond in 1371 een herberg ‘to Vreden’, waar het stadsbestuur zijn gasten ontving. Ook nu is er nog een restaurant in de toren  gevestigd. Op de zolder van de Wijnhuistoren is een expositie ingericht over het ontstaan van de toren, de klokken en het carillon.

Drogenapstoren

De Drogenapstoren is in 1444 gebouwd als ‘saltpoort’ om zout de stad in te voeren. De toren annex stadspoort grensde toen nog aan de Berkel. Hier legden koggeschepen aan die o.a. het zout aanvoerden, dat werd verhandeld op de Saltmarkt, nu de Zaadmarkt geheten. De toren is later verhoogd om als uitkijktoren te fungeren.
Vanaf 1555 heet het de Drogenapstoren, genoemd naar de stadstrompetter Thönis van Grol die er vanaf dat jaar  woonde. Als de vijand in aantocht was blies hij vanaf de toren op zijn trompet. In vredige tijden was hij als stadsmuzikant de gangmaker bij tal van festiviteiten. Levensgenieter Thönis van Grol lustte graag een borrel. In de volksmond kreeg hij daarom al spoedig de bijnaam ‘Drogenap’ omdat zijn met jenever gevulde ‘nap’ altijd weer snel droog stond. Sindsdien heet het bouwwerk de Drogenapstoren. In 1999 is er vlakbij een standbeeld voor hem opgericht. Omdat er geen afbeeldingen van Thönis Drogenap bekend zijn, is alleen zijn kleding in brons gegoten. Het beeld is hol; dat maakt het standbeeld van de stadstrompetter vooral bij kinderen populair. Tegenwoordig zit er een woning in de toren aan de Martinetsingel.

Broederenkerk

De Broederenkerk is een van de weinig goed bewaarde kloosterkerken die Nederland rijk is. Het is een juweel van een gebouw, waar mooi licht door de hoge ramen valt. De kerk is oorspronkelijk een 14e eeuwse kloosterkerk, gebouwd door de Dominicanen. In dit rijksmonument aan het Broederenkerkplein zit sinds 1983 de Openbare Bibliotheek Zutphen, een prachtige entourage voor de vele rijen boeken. Tijdens de openingstijden kun je een kijkje nemen in deze oase van stilte en rust.
In 1772 is een klein torentje aan de kerk toegevoegd, met daarin het Poortersklokje dat elke avond tussen 21.50 en 22.00 uur luidt. Zo werd men vroeger (tot 1853) gewaarschuwd dat de stadspoorten om 22.00 uur dicht zouden gaan. Elke dag stipt om 18.00 uur klinkt vanuit het Poortersklokje een melodie ter herinnering aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
Aan het Broederenklooster werd omstreeks 1495 een vleugel gebouwd, met daarin de refter, een monumentale zaal. In deze vleugel zat in 1602 de Latijnse School. Het pand heeft daarna nog veel bestemmingen gehad. De refter en de zeventien kloostergangen hebben een karakteristiek plafond met kruisribgewelven.

De Burgerzaal

De Burgerzaal aan de Lange Hofstraat 4 heeft in de loop der eeuwen dienst gedaan als vleeshuis, schepenbank (rechtbank), gevangenis en boterhal In de 19e eeuw was het gebouw zo vervallen, dat men overwoog het pand te slopen. Deze plannen gingen gelukkig niet door en in 1896 werd de restauratie van de Burgerzaal voltooid. Het resultaat is prachtig. Nu kun je, wanneer je naar de zware balkenconstructie van het dak kijkt, begrijpen waar de term ‘het schip van de kerk’ vandaan komt. Het is alsof je daarboven een omgekeerd schip ziet hangen.
Tegenwoordig wordt de Burgerzaal gebruikt voor openbare gelegenheden van de gemeente Zutphen, zoals tentoonstellingen en ontvangsten. De nieuwe Burgerzaal is namelijk onderdeel van het oude stadhuis en is ook toegankelijk voor publiek. De uitgave ‘De Burgerzaal: van vleeshal tot rechtbank’ beschrijft de interessante geschiedenis van het monumentale gebouw,  voorzien van mooie illustraties. Het is gemaakt in het kader van het erfgoedprogramma van de gemeente Zutphen en de Stichting Zutphen Promotie.

Dat Bolwerck

Dat Bolwerck aan de Zaadmarkt is een monumentaal pand, met een beeldentuin en uitzicht op de Drogenapstoren. Het eeuwenoude Bolwerck is nu een kunsthuis. Doorlopend zijn er binnen en buiten exposities van hedendaagse beeldende kunsten. Ook zijn er kamerconcerten, cursussen, lezingen en filosofische gesprekken op deze oude en verstilde plek.
Dat Bolwerck is in 1549 aan de stadsmuur gebouwd. De naam verwijst naar de dwangburcht die Karel van Gelre iets eerder bouwde om de burgers van Zutphen in bedwang te houden. Een woedende menigte bestormt in 1538 de dwangburcht ‘Dat Bolwerck’ van de hertog Van Gelre en breekt het tot de grond toe af. Een aantal jaren later bouwt overrentmeester Warninckhoff hier zijn woonhuis en noemde het, met enige ironie, Dat Bolwerck. In de loop der tijd krijgt het huis vele functies en uitbreidingen; de zolders liggen vol met graan en de kelders met wijn en wapens. Als begin 20ste eeuw het pand in verval raakt, nemen twee Zutphense burgers De Jonge en Hasselo in 1938 het initiatief tot een geldinzameling om Dat Bolwerck van de teloorgang te redden. Het is vervolgens ruim 40 jaar toegankelijk als de bibliotheek van Zutphen.
Na een periode van zakelijk en particulier gebruik wordt Dat Bolwerck in 2014 opnieuw door Stichting Wijnhuisfonds gerestaureerd. En weer op initiatief van twee Zutphense burgers, Van Zetten en Peppelenbosch, krijgt het monument een openbaar en cultureel karakter. Wie uit het stadsgewoel naar binnen gaat, stapt in een vermenging van eeuwen bouwgeschiedenis en hedendaagse kunsten. In het pand zit ook een bed & breakfast met uitzicht op de historische markt.
Adres: Zaadmarkt 112.

Berkelruïne

De Berkelpoort, ook wel de Berkelruïne genoemd, is één van de bekendste monumenten van Zutphen. Het is tevens de enige waterpoort in het werkgebied van het Waterschap Rijn en IJssel. De karakteristieke waterpoort over de rivier de Berkel verbindt de oude stad met de Nieuwstad. Sinds 2016 is het mogelijk om op de meer dan 700 jaar oude Berkelruïne te komen. Er is een cortenstalen trap tegen het monument geplaatst met balustrades. Het ontwerp wekt de indruk dat het een deel van de stadsmuur is. Bezoekers kunnen de ruïne van bovenaf bewonderen en genieten van het uitzicht over de Berkel. Bezichtiging is echter alleen mogelijk onder begeleiding van een gids van de Fluisterboot. Zo is er toezicht op de ruïne en de beschermde flora; de ruïne is namelijk een belangrijke groeiplaats voor de gele helmbloem.
Waar komt de term Nieuwstad vandaan? Rond 1250 stichtte de graaf van Zutphen een nederzetting ten noorden van de Berkel: de Nieuwstad. In de 13e en 14e eeuw werden de oude en de nieuwe stad in haar geheel ommuurd en in 1312 bestuurlijk met elkaar verbonden. De Berkelpoort vormde de fysieke verbinding. Wanneer een vijand voor de poort verscheen, konden de poortbogen afgesloten worden. Op de weergang zie je nog de schietsleuven en moordgaten, waardoor de vijand met stenen en gloeiende pek bestookt kon worden.

St. Janskerk of Nieuwstadskerk

De toren van de St. Janskerk ofwel Nieuwstadskerk is één van de torens die het stadsgezicht van Zutphen bepalen. De gotische kerk wordt het eerst genoemd in 1272 en is gebouwd in het stadsdeel de Nieuwstad, dat de graaf van Zutphen in 1250 stichtte. Het was een periode van economische voorspoed en groei van de stad. De toren werd los van de kerk gebouwd en omstreeks 1300 met de kerk verbonden. In de 73 meter hoge toren hangt waarschijnlijk de oudste klokkenstoel van Nederland met vier klokken. Het rijksmonument is van mei tot en met september gratis te bezichtigen op de zaterdagmiddag en tijdens de Open Monumentendagen in september. Lees meer over de kerk op de site van de Historische Vereniging Zutphen.
Adres: Nieuwstadskerksteeg 2.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

St. Janskerk, ook wel Nieuwstadskerk genoemd.

Bourgonjetoren

De Bourgonjetoren aan de Waterstraat ligt wat verscholen achter de bomen. Dit is een stadsmuurtoren, in 1457 speciaal gebouwd om kanonnen af te vuren. De toren moest Zutphen beschermen tegen de Bourgondiërs, vandaar de naam. De toren is twaalf meter hoog en heeft muren van wel vier meter dik. Vanaf hier is goed te zien hoe een vestingstad werd verdedigd. In 1742 is er een theekoepeltje op de toren gebouwd, dat vooral bekend is omdat predikant en filosoof Martinet hier zijn wereldberoemde Cathechismus der Natuur schreef.

Bult van Ketjen

Aansluitend aan de Bourgonjetoren aandacht voor het Bourgonjebolwerk aan de IJsselkade, dat in Zutphen bekender is onder de naam Bult van Ketjen, genoemd naar de houthandelaar Ketjen die hier in de 19e eeuw een villa bewoonde. Van hieruit heb je een prachtig uitzicht over de IJssel. Dit bolwerk is een typisch Nederlands vestingwerk. Rond 1600 werd het gebouwd in opdracht van prins Maurits. In 1591 veroverde prins Maurits Zutphen op de Spanjaarden. Er staat een kanon, zoals hier vroeger ook heeft gestaan. De Bult van Ketjen is een historisch herkenningspunt in Zutphen. Delen van de vestingmuren zijn nog altijd zichtbaar.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Bult van Ketjen.

Nog veel meer

En natuurlijk is deze opsomming nog lang niet compleet. Er zijn nog meer torens, poorten, hofjes en andere bezienswaardigheden. Je komt ze allemaal tegen bij de wandeling Historisch Zutphen, waar ze zijn beschreven door de VVV. Aan de Groenmarkt, Houtmarkt en Zaadmarkt staan statige panden. Hier woonden in de Middeleeuwen, maar ook in de 17e, 18e en 19e eeuw welgestelde burgers en kooplieden. Veel huizen zijn nog van kelder tot kap middeleeuws. Onder het centrum ligt een gangenstelsel uit vroeger eeuwen. Over verborgen parels gesproken!

Lees meer over de historie en het monumentale verleden van de stad op de site van de Historische Vereniging Zutphen of van het Erfgoedcentrum Zutphen. Beide zitten in het Oude Gasthuis, een middeleeuws pand met mooie rode luiken in de Spiegelstraat 13-17. Het Regionaal Archief Zutphen, de Musea, Archeologie en Monumentenzorg zijn hierin verenigd.

Industrieel erfgoed

Buiten het stadscentrum, in de uiterwaarden van de IJssel, is een mooi staaltje industrieel erfgoed te vinden: Waschinrichting de IJsselstroom aan de Vliegendijk. Noordelijk van de wijk De Hoven springt het kleine industriële gebouw met de markante fabrieksschoorsteen onmiddellijk in het oog. De IJsselstroom, gebouwd in 1911 in de stijl van de Late Jugendstil, werd oorspronkelijk gebruikt als stoomwasserij en na 1955 als palingrokerij. Vanaf de jaren 70 raakte het karakteristieke witte gebouw steeds meer in verval, maar in 2009 werd de IJsselstroom tot gemeentelijk monument verklaard. In 2013 besloten de nieuwe eigenaren het monument grondig te renoveren en verbouwen, waarbij een boeiende mix van historische en moderne elementen is ontstaan. De historische gelaagdheid van het pand, de sheddaken en de indeling van het woongedeelte hebben een hoge monumentale waarde. De IJsselstroom wordt gebruikt voor kleinschalige conferenties, seminars en vergaderingen.

Meer industrieel erfgoed vind je in de Noorderhaven, met het Koelhuis, het Pakhuis en de Broodfabriek. Deze gebouwen vormen dé industriële evenementenlocatie in Zutphen.

Het Koelhuis: In 1920 bouwde de Nederlandsche Coöperatieve Zuivelverkoop Centrale in Zutphen een koelhuis om er de zomerboter van de aangesloten fabriek te bewaren. Zo kon men ‘s  winters een hogere prijs vragen. In 1923 werd De Landbouw opgericht, waardoor de weg vrij kwam om ook klanten te trekken die vlees, gevogelte, eieren en fruit wilden koelen. Na de bouw van een modern koel- en vrieshuis aan de overzijde van de Parkstraat werd het pand in 2005 gesloten.
Het Koelhuis is een ontwerp van architect J.G. Wattjes. Het gebouw is kenmerkend voor de ‘Amsterdamse School’, een bouwstijl die in de jaren 1910 tot 1940 populair was. Het gebouw bevat een aantal originele onderdelen, zoals houten isolatiedeuren van een halve meter dik, zeshoekige glazen bouwstenen (briques Falconier) bijzondere trapleuningen, oude liftschacht en weegschalen.

Stadswandelingen en Fluisterboot

De stad Zutphen is op verschillende manieren te verkennen, al wandelend door de smalle straatjes, per Fluisterboot over de grachten en rivier de Berkel of met de paardentram. Of per fiets! De VVV, gevestigd aan de Houtmarkt 75, biedt meerdere stadswandelingen aan rondom een thema, compleet met een routeboekje en aantrekkelijke achtergrondinformatie. De sfeer en de geschiedenis van de stad kun je zo optimaal beleven.
De stadswandelingen zijn er ook in groepsverband. Ze worden georganiseerd door de VVV in samenwerking met de stadsgidsen van het Gilde en de Stadsgidsen Zutphen. Reserveren bij de VVV is gewenst. Hieronder een keuze uit de thema-wandelingen, gevolgd door ‘Zutphen per fiets’. Maar eerst de Fluisterboot.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Zutphen per Fluisterboot

Met de Fluisterboot over de Berkel en door de grachten van Zutphen, dat is een bijzondere ervaring want Zutphen is prachtig vanaf het water. Je stapt op bij het Leeuwenhuis aan het Rijkenhage voor een tochtje van ruim een uur. De Fluisterboot dankt haar naam aan de elektromotoren die een minimaal geluid produceren. Benzine- en dieselmotoren zijn op de Berkel verboden. Inmiddels zijn er meer dan veertig vrijwilligers die een mooi stukje Zutphen laten zien aan de gasten. Onderweg komt de Fluisterboot langs diverse bezienswaardigheden, elk met zijn eigen verhaal. De schippers vertellen op bevlogen wijze over de geschiedenis van de historische monumenten die te zien zijn of over de scheepvaart op de Berkel. Ook Zutphenaren en Zutphenezen beamen dat de stad er vanaf het water toch weer heel anders uitziet. De Fluisterboot blijkt een ware toeristische trekpleister. Inmiddels worden bijna 30.000 gasten per jaar rondgevaren. De boot is niet alleen geschikt voor individuele vaarten, maar ook voor groepen. Het vaarseizoen is van 1 april tot en met 31 oktober. Een rondvaart is ook mooi te combineren met een stadswandeling of een ritje in de paardentram.

Historisch Zutphen

De stadswandeling Historisch Zutphen duurt ongeveer anderhalf uur en start op de Houtmarkt. Je komt langs alle belangrijke gebouwen uit vroeger eeuwen. Zoals de Burgerzaal die in de Middeleeuwen gebouwd werd als vleeshal. Hier werden marktwaren gekeurd op kwaliteit en bederfelijkheid. Naast de Burgerzaal vind je het oude stadhuis; de kern bestaat uit drie middeleeuwse huizen. De zuidelijke gevel uit 1716 heeft statige dubbele deuren en een fraaie hardstenen omlijsting. Het is de ideale locatie voor bruidsfoto’s na afloop van een trouwerij in het stadhuis.

De wandeling gaat verder naar het ‘nieuwe’ stadhuis: een nieuw deel is geïntegreerd in enkele historische panden, zoals die van de Heeren van Bronckhorst. Schuin tegenover het stadhuis vind je de prachtige Walburgiskerk, waarschijnlijk in 1100 gebouwd en vijf jaar later ingewijd. Blikvanger is de unieke kroonluchter, die er vermoedelijk al in 1394 hing. Erg bijzonder is de wereldberoemde 16e eeuwse kettingbibliotheek de Librije. Lees meer hierover in het routeboekje, evenals over de tientallen monumentale panden, torens, hofjes, synagoge en kerken. Als je deze wandeling hebt gelopen, dan heb je het belangrijkste historisch erfgoed van Zutphen gezien. Het is absoluut de moeite waard.

Religieus Erfgoed

Zutphen kent een rijke religieuze geschiedenis. De Religieus Erfgoedroute leidt langs tien verschillende religieuze gebouwen, te beginnen bij de Walburgiskerk uit het jaar 1100. In de 16e eeuw werd de Librije aan de kerk toegevoegd, de kettingbibliotheek, uniek in Europa. De interessante geschiedenis van de Walburgiskerk staat uiteraard beschreven in het routeboekje. Evenals die van de Gereformeerde Kerk in de Kolenstraat, de Broederenkerk en het –klooster, de Lutherse Kerk, de Nieuwstadskerk, de Synagoge, het Leger des Heils, Gereformeerde Kerk Le Rideau, het Agnietenconvent en tot slot schuilkapel De Wildeman. In het routeboekje staan intrigerende verhalen uit het religieuze verleden van de stad. De route is samengesteld door het Erfgoedcentrum Zutphen in samenwerking met de stichting Zutphen Promotie. De route en audiotour zijn verkrijgbaar bij de VVV.

Beeldenroute

Er is een folder met een korte monumentale beeldenroute, die je in circa dertig minuten door de binnenstad voert. De route begint bij de Zutphense Musea aan het ’s Gravenhof en eindigt bij het treinstation. Een bijzonderheid is de lichtkunst van Herman Kuijer. In opdracht van de gemeente Zutphen maakte de lichtkunstenaar en architect fascinerende lichtkunst voor de Marstunnel en tunnel Kostverloren, aan de andere kant van het station. Deze tunnels verbinden de Zutphense binnenstad met Noorderhaven, een dynamisch gebied dat nog volop in ontwikkeling is. De opdracht voor Kuijer was het vinden van de juiste combinatie tussen een weergaloos lichtkunstwerk en functionele verlichting. Een totaalbeleving voor de weggebruikers, zonder ‘de weg kwijt te raken’. De beeldenroute is een initiatief van de Zutphense Musea.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Galerieën en ateliers

Op deze route maak je kennis met het ruime aanbod galerieën en ateliers in Zutphen; het is de kunstzinnige kant van deze Hanzestad. Zutphen staat namelijk bekend om haar rijke historie én om de eigenzinnige sfeer. Al sinds de Hanzetijd voelen kunstenaars zich er thuis, want er is volop inspiratie te vinden. En dat zie je ook nu nog terug aan de grote hoeveelheid ateliers en galerieën. Schilderijen, lichtkunst, sieraden, etsen, glas-in-lood objecten enzovoort. Het merendeel is te vinden in het centrum, maar ook in de wijken De Hoven en De Mars en in het dorp Warnsveld. De locaties zijn soms ook bijzonder: De IJsselsalon bijvoorbeeld zit in een prachtig rijksmonument uit 1890 aan de oever van de IJssel.

Wandelpoëzie

Er zijn vijf Ida Gerhardt-wandelingen door historisch Zutphen. De bekende schrijfster-dichteres Ida Gerhardt ( 1905-1997) hield veel van Zutphen en schreef meerdere gedichten over de stad. Het bekendst is Dolen en Dromen, waarin ze een gedroomde wandeling door Zutphen beschrijft. Een aantal regel prijkt in gevels en op plaquettes op muren. Sinds de zomer van 2018 staat er ook een standbeeld van haar op de IJsselkade. De nieuwste wandeling is getiteld ‘Zutphen eert Ida Gerhardt’.  Ook is er ‘De Romantische route’ met teksten en/of gedichten van diverse dichters/ tekstschrijvers waarin ‘de liefde’ centraal staat. Verder kun je kiezen uit twee routes met gedichten van M. Vasalis (1909-1998), één van de meest gelezen dichters uit de Nederlandse literatuur. Er is één algemene route over ‘leven en werk’ van de dichteres; de andere route met haar gedichten gaat over ‘leven, ouderdom, afscheid en de dood’.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Ida Gerhardt kijkt uit over de IJssel.

Nog meer

Voor de liefhebbers zijn er nóg meer thema-wandelingen, zoals Zutphen Torenstad, Hanzestad, Hofjes en Joods Zutphen. Voor kinderen is er een speciale wandeling: Schatzoeken met Jan en Jutte. En waarschijnlijk is dit plaatje nog niet compleet.

Zutphen per fiets

Het middeleeuwse centrum, de oude stadsmuur, de uiterwaarden van de IJssel, de parken, de bijzondere woonwijken en de honderden monumenten. Ze zijn goed per fiets te verkennen. De thema-tochtjes onder leiding van een gids worden aangeboden door de Stichting Stadswandelingen en Arrangementen Zutphen.  Ben je geïnteresseerd in architectuur en bouwstijlen. Dan brengt de gids je na een rondje binnenstad naar wijken met veel Jugendstil en Amsterdamse Schoolpanden. Wil je meer van de natuur rond Zutphen zien, langs de IJssel fietsen, door groene parken en over oude begraafplaatsen? Dan kies je voor de natuurfietstocht. Er is ook een fietstocht met het thema industrieel erfgoed. Zutphen heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in een nieuwe wijk op de plek waar vanouds veel industrie was. De Noorderhaven is nu een woonwijk, gemarkeerd door industrieel erfgoed en havens aan de IJssel. Luisterpalen geven aantrekkelijke informatie over de geschiedenis van de nieuwbouwwijk.

In 2016 is er een nieuwe haven in gebruik genomen voor pleziervaartuigen. Iets verder ligt de Museumhaven, een haven voor historische schepen. Op de fiets krijg je een goed beeld van het Koelhuis, het Pakhuis en de Broodfabriek; alle drie gerestaureerd industrieel erfgoed en in gebruik bij bevlogen ondernemers.

Naast de fietstochten biedt de organisatie ook complete dagjes uit aan, waar combinaties worden aangeboden, zoals stadswandelingen met bezoek aan museum of Walburgiskerk en Librije bijvoorbeeld. Ook hotelovernachtingen en arrangementen Happen & Stappen zitten in het pakket.

Natuurlijk Achterhoek, Gemeente Zutphen

Museumhaven in de mist.

Musea in Zutphen en Warnsveld

Het Stedelijk Museum Zutphen en Museum Henriette Polak – kortweg de Zutphense Musea –  zijn gehuisvest in het 17e eeuwse stadspaleis, het Hof van Heeckeren. Geschiedenis, cultuurhistorie, beeldende kunst en actualiteit komen hier op een mooie manier samen. Het monumentale gebouw is al een attractie op zich.
Kleiner en van een geheel andere orde zijn Museum Boer Kip, museumwinkel Het Snoepje, archeologisch openluchtmuseum Erve Eme en Museumhaven in Zutphen. In Warnsveld vind je De Opkamer met klederdracht en oud speelgoed en het Bakkerijmuseum in de Warkense Molen. Deze verzamelingen staan kort beschreven ná de Zutphense Musea.

Stedelijk Museum Zutphen

Via de Schelpenpoort, bekleed met 10.000 schelpen, gesmolten glas en gesinterd steen, kom je in de museumtuin van de Zutphense Musea. Een bijzondere entree aan het ’s Gravenhof. De schelpenkoepel is in 1697 gebouwd in opdracht van Walraven II van Heeckeren. Het vormde de bekroning van het stadspaleis van de adellijke familie Van Heeckeren van Nettelhorst. Het Stedelijk Museum vertelt ‘Het Verhaal van Zutphen’ chronologisch en thematisch aan de hand van bijzondere objecten, waarvan sommige tot de oudste van Nederland behoren. Het cultuurhistorisch museum brengt zo de geschiedenis van Zutphen en de Graafschap (een deel van de huidige Achterhoek) op originele wijze in beeld.

Het Stedelijk Museum vertelt ‘Het Verhaal van Zutphen’ chronologisch en thematisch aan de hand van bijzondere objecten uit de museale, archeologische en archiefcollecties. Het cultuurhistorisch museum brengt zo de geschiedenis van Zutphen en de Graafschap (een deel van de huidige Achterhoek) op originele wijze in beeld.
In de gewelfde middeleeuwse kelder stap je in de roerige geschiedenis van de stad. Een belangrijke gebeurtenis was de aanval door Vikingen in 882, die als een crime scene getoond wordt. Tijdens een wandeling door de tijd wisselen hoogte- en dieptepunten elkaar af. Zoals de Hanzetijd – die Zutphen de bijnaam ‘De Rijkste’ bezorgde en de gewelddadige Tachtigjarige Oorlog. De pracht en praal van de Gelderse adel wordt getoond, waaronder het beroemde Zutphense zilver, maar ook de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog. Opvallend zijn de objecten die tot de oudste van Nederland behoren, zoals ‘het oudste horloge’ (de Zutphense kwadrant uit 1300), het ‘oudste stripverhaal’ (de Maan- en Klaagbrief uit 1493) en ‘de oudste foto’ uit 1839, gemaakt door een Zutphense apotheker.

Museum Henriette Polak

Museum Henriette Polak is het museum voor modern-klassieke schilder- en beeldhouwkunst in Nederland. Sinds de opening in 1975 toont Museum Henriette Polak de vitaliteit, kracht en verscheidenheid van figuratieve kunst waarin vakmanschap en bezieling samenkomen. Hier maak je kennis met de mecenas en naamgeefster Henriette Polak en de kunstenaars uit de kerncollectie. Dit smaakvolle museum staat bekend om de vele kunstenaarsportretten. Het Digitale Depot biedt een goede selectie uit de omvangrijke collectie. Leuk om te doen, ook voor kinderen: zelf een tentoonstelling digitaal samenstellen; de gekozen werken van de bezoeker worden groot getoond op de museumwanden.

Bij de twee musea onder één dak zijn jaarlijks ook wisselende tentoonstellingen te zien. Bijzonder is het Memorabel Museum. Dit staat voor rondleidingen voor mensen met dementie, die samen met hun naasten het museum willen bezoeken. De rondleiders zorgen voor een ontspannen sfeer, waarbij de nadruk ligt op het delen van ervaringen en indrukken.

Museum Boer Kip

Museum Boer Kip ligt in De Hoven, de tuinderswijk van Zutphen. In deze stadsboerderij woonde boer en amateurschilder Herman Kip tot aan zijn dood in 2006. Hier verzorgde hij zijn schapen en bracht hij zijn vrije tijd door met schilderen. Hij schilderde zijn hele werk- en woonomgeving. Van modernisering wilde hij niets weten: alles in en om de boerderij bleef in originele staat, zoals zijn ouders daar in de 19e eeuw leefden. Met bedsteden, open haarden en een balkzolder, maar zonder toilet en waterleiding. Niet alleen de boerderij is bijzonder, ook zijn schilderwerk is ongekend. Zijn werk behoort tot de naïeve, primitieve schilderkunst, al zijn niet alle werken van hoge kwaliteit. Maar het totale plaatje – de eenvoudige omgeving, de schilderijen en de bonte verzamelingen – is erg aardig. Een rondleiding start met een film over het leven van Herman Kip.

Het Snoepje

Sedert 2012 zit Museumwinkel Het Snoepje in het Gruythuis, een laat-middeleeuwse pand in het Ravenstraatje met de status van rijksmonument. Je kunt er snoepgoed van vroeger kopen en koffie drinken in de nostalgische koffiekamer. Het ‘snoepmuseum’ is eigenlijk niet meer dan een winkel met een bezienswaardig interieur en een uitgebreid assortiment van ruim 300 lekkernijen. Naast oud hollands snoep wordt speciaal buitenlands snoep aangeboden in leuke cadeauverpakkingen. Het assortiment biedt ook snoep voor mensen met een voedselallergie, zoals suikervrij, glutenvrij, lactosevrij, vegetarische en veganistische snoepjes.

Het Gruythuis is ook het geboortehuis van verzekeringsmaatschappij De Nederlanden van 1845, destijds opgericht door de families Dercksen en Henny. Het pand stond jarenlang bekend als De Brandkas van Henny. In een van de mooiste kamers van het pand wordt een klein deel van de historie van De Nederlanden van 1845 (vanaf 1963 Nationale-Nederlanden) en haar Zutphense roots getoond. Het meeste materiaal komt uit de historische collectie van Nationale Nederlanden.

Archeologisch openluchtmuseum

Erve Eme is een archeologisch openluchtmuseum op het terrein van duurzaamheidscentrum de Kaardebol in Zutphen. Bezoekers kunnen hier zien en ervaren hoe men in de vroege Middeleeuwen leefde. In dit ‘doe-museum’ kun je leren boogschieten, zien hoe brons gieten in zijn werk gaat of een demonstratie smeden volgen, leren manden vlechten of potten bakken. Voor scholen zijn er educatieve programma’s. Jaarlijks is er in voor- en najaar een middeleeuwse markt. Living history met woeste krijgers, handige handelaren en vaardige ambachtslieden. Erve Eme is dan ook geen museum in de klassieke zin van het woord; het is alleen open als er activiteiten zijn met het thema geschiedenis.

Museumhaven

Ook Museumhaven Zutphen is geen traditioneel museum. In de Houthaven op de Mars ligt een fraaie collectie historische schepen. Tijdens de jaarlijkse Open Monumentdagen, het tweede weekend van september, is het varend erfgoed opengesteld voor bezoekers. Publiek is welkom aan boord van het brugschip en kan o.a. een kijkje nemen aan boord van de Walravina (een zgn. hele-aak uit 1906), de Allegonda (een steilstevn uit 1923) en de Even Haëzer (een tjalk uit 1898). De schippers laten graag de binnen- en buitenkant zien en vertellen vol passie over de geschiedenis van het schip en de diverse wetenswaardigheden. Jaarlijks vindt in de Museumhaven ook het vertelfestival ‘Verhalen aan Boord’ plaats. Daarnaast worden er af en toe kleine evenementen georganiseerd.

Het brugschip – ofwel de schipbrug – is een watermonument. Het vormde in het jaar 1604 al, samen met andere vaartuigen, een brug over de rivier de IJssel. Dwars over het dek was een weggedeelte gemonteerd. Als er voetgangers naar de overkant moesten lagen alle schepen met hun brugdelen gebroederlijk naast elkaar. En als de scheepvaart verder moest, voeren een paar schepen met weggedeeltes eventjes weg. Het brugschip heeft ook dienstgedaan in Zutphen toen rond 1936 de oude klapbrug plaats moest maken voor de huidige hefbrug.

De Opkamer in Warnsveld

Museum De Opkamer toont verschillende verzamelingen van klederdrachten en oud speelgoed uit diverse jaren. De collectie is een uit de hand gelopen hobby van de familie Van Lieshout. De klederdrachten werden meegenomen op hun buitenlandse reizen van de folkloristische dansgroep De Knupduukskes uit Vorden. De Opkamer heeft ook een verzameling rouw- en trouwdrachten. Onder het speelgoed bevindt zich o.a. een werkende modelspoorbaan uit omstreeks 1930, een verzameling poppen en poppenhuizen, miniatuurwinkeltjes en oude schoolmaterialen. De spullen zijn opgesteld in het woonhuis en in het souterrain van de familie Van Lieshout. In de tuin staan vitrines waar oude beroepen zijn uitgebeeld. Zo vind je er een oude was- en strijkinrichting, een hoedenmakerij, smederij, schoenmakerij, timmermanswerkplaats, klompenmakerij, tabakshandel en bakkerij. Plus een Achterhoekse keuken, evenals een verzameling schaatsen, mijnwerkersgereedschap en bijenkorven. Allemaal nostalgie.

Bakkerijmuseum in Warken

Het Bakkerijmuseum is een heel klein museum in de Warkense Molen, met een werkende authentieke bakkersoven die gestookt wordt met o.a. takkenbossen. Een collectie oud bakkersgereedschap uit de vorige eeuw is er uitgestald. De collectie is te leen van de familie Gase uit Lochem, voormalig warme bakker. In het nostalgische winkeltje worden lekkernijen zoals bakkerij- en streekproducten verkocht. Jaarlijks is in het voorjaar de Lentefair rondom de Warkense Molen. De rietgedekte grondzeiler is een maalvaardige korenmolen aan de Lochemseweg 25 in de buurtschap Warken, bij Warnsveld.
Op de site lees je de geschiedenis van de Warkense Molen. Hier wordt verteld hoe de bakkerij met takkenbosoven rond 1900 ontstond, hoe Jan Willem Nijendijk en zijn vader daar jarenlang de kost mee verdienden als buurtbakker voor Warken. En hoe in 2008 tenslotte de antieke oven werd gered, in een oude vervallen stoltenberg achter de molen werd geplaatst en hoe die stoltenberg uiteindelijk een intiem bakkerijmuseum werd. (Een stoltenberg of stoltenborg is een combinatie van schuur en hooiberg, een begrip uit vroeger tijden).

Groen in de stad

De historische binnenstad van Zutphen wordt omringd door een groene mantel. Toen de vestingwerken van de stad verdwenen kwam er ruimte vrij voor verschillende parken en singels. Op deze plekken groeien de oudste bomen binnen de gemeente. Met de bomenwandeling van de Bomenstichting Zutphen kom je langs deze singels en parken. In de wandelgids lees je over de wetenswaardigheden van de vele markante bomen langs de route.

De Bleek

De Bleek is misschien wel het mooiste stukje Zutphen: een fruitboomgaard tegen de stadsmuur met uitzicht op de Walburgiskerk en de Drogenapstoren. Vanaf de Martinetsingel overzie je de boomgaard met hoogstamperenbomen en appelbomen. De naam De Bleek stamt uit de tijd dat het grasveld werd gebruikt door wasserij Wissink. In de 19e eeuw stalde de wasserij hier het wasgoed uit om te bleken. Meestal is deze groene oase gesloten voor publiek, maar soms is het mogelijk om de Bleek met een gids te betreden. Vraag dit na bij de VVV aan de Houtmarkt. In ieder geval kun je op de Bleek wandelen tijdens de Open Monumentendagen in het tweede weekend van september.

De Stadsboomgaard

De Stadsboomgaard aan het Bongerspad is een kleine idyllische plek aan de Berkel, gelegen tussen de Coehoornsingel en het Vogelpark. In mei 2017 werd de in ere herstelde boomgaard officieel aangewezen als het eerste groenmonument van de gemeente. De boomgaard herinnert aan het belang en de rol van stadslandbouw door de eeuwen heen binnen de stad Zutphen en de fruitteelt in de IJsselstreek in de periode van 1870-1950. De acht oude fruitbomen zijn bijna honderd jaar geleden aangeplant. In de periode 1922 tot 1964 werden ze gebruikt voor de fruitteelt. De rassen van deze bomen zijn kenmerkend voor de IJsselstreek. Eén van de bomen is van het perenras Jeanne d’Arc en zeer zeldzaam. In de afgelopen jaren zijn ook jonge fruitbomen van historische en streekeigen appel- en perenrassen aangeplant (periode 1900-1940).
De historische Stadsboomgaard maakte in de 17e eeuw onderdeel uit van de Zutphense vestingwerken. Op de kaart van Tirion uit 1741 is hij afgebeeld als eilandje in de verdedigingsgracht. Het verborgen verleden van de Stadsboomgaard en het Vogelpark is beschreven in een full colour boek, ook in 2017 verschenen. De snoeigroep Venel van het IVN Zutphen-Warnsveld onderhoudt de boomgaard, die vroeger bekend stond als ‘Het land van Lijsen’. Het perceel is 1.500 m² en bijna helemaal omgeven door water. Het is niet omheind en dus openbaar toegankelijk. Er loopt een fiets- en wandelpad doorheen. De boomgaard maakt onderdeel uit van het Graafschapspad en de Berkelroute; zomers varen er de fluisterboten langs.