Algemeen

Natuurlijk Achterhoek

1 – Lochem, 2 – Zutphen, 3 – Berkelland, 4 – Bronckhorst, 5 – Doesburg, 6 – Oost Gelre, 7 – Winterswijk, 8 – Doetinchem, 9 – Montferland, 10- Oude IJsselstreek, 11 – Aalten

Wat hoort bij de Achterhoek?

De Achterhoek ligt in het zuidoosten van de provincie Gelderland. Een prachtig en gevarieerd landschappelijk gebied met zo’n 390.000 inwoners. In het zuiden en zuidoosten grenst het aan Duitsland, in het noorden aan de Overijsselse streken Twente en Salland. In het westen is de rivier de IJssel de grens. In het zuidwesten wordt meestal de Oude IJssel als grens gezien.

Maar de meningen verschillen hier sterk over. Dat komt omdat je de Achterhoek vanuit verschillende standpunten kunt definiëren: geografisch, toeristisch en bestuurlijk. Geografisch gezien zouden de Oude IJssel en de IJssel de grens vormen. Vanuit toeristisch oogpunt ligt dat veel ruimer en worden bijvoorbeeld Doesburg, Zutphen en een deel van de Liemers met het bosgebied Montferland erbij getrokken.

Bestuurlijk wisselt de omvang van de Achterhoek zo nu en dan. Denk alleen al aan de gemeentelijke herindeling en de wisselingen in het samenwerkingsverband Achterhoek Ambassadeurs 8RHK (voorheen Regio Achterhoek). De jonge burgemeesters van Doetinchem en Winterswijk namen in 2017 het initiatief voor de Achterhoek Board, een samenwerking die moet leiden tot meer eenheid en slagkracht in de regio. De Board, waarin naast overheidsbestuurders ook ondernemers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties zitten, draagt voorstellen aan waar de hele Achterhoek baat bij heeft.

In zijn boek Oerend Mooie Achterhoek zegt Normaal-zanger Bennie Jolink dat hij Montferland ‘een van de mooiere plekjes van de Achterhoek vindt’. Hij noemt de eeuwenoude molen op de Paasberg in Zeddam, Peeskes Bult met uitspanning ’t Peeske in Beek en Gouden Handen in het patersklooster in ’s-Heerenberg. De purist zal zeggen dat dit de Liemers is…

Kortom, grenzen hoeven niet zo vast te staan als er zoveel moois te zien is. De natuur stopt immers niet bij de grens! Natuurlijk Achterhoek houdt het dus bij de Achterhoek in de breedste zin om zoveel mogelijk pareltjes in het landschap vast te leggen. Daarom kiest Jeroen de Jong ervoor om te fotograferen in de gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doesburg, Doetinchem, Lochem, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek, Winterswijk en Zutphen.

Discussie

De Achterhoek wordt soms ook nog wel eens de Graafschap genoemd, naar het vroegere graafschap Zutphen. Bedoeld wordt het gebied tussen de gemeenten Zutphen, Lochem, Berkelland en Bronckhorst. Maar daar valt Winterswijk dus buiten, dat tot het graafschap Lohn behoorde.

Vaak wordt aangenomen dat per plaats per se een keuze moet worden gemaakt tussen Achterhoek of  Liemers, om te bepalen waar deze onder valt. Maar doordat het bij Achterhoek en Liemers om totaal verschillende begrippen gaat, hoeft het een het ander niet uit te sluiten. Achterhoek is een geografisch niet precies afgebakend begrip, waar buitenstaanders soms zelfs Twente bij rekenen. Liemers daarentegen heeft wel historische grenzen, maar die zijn vaker veranderd en stroken niet meer met onze huidige kaarten. Zo behoort ook het in Duitsland gelegen Emmerik nog tot de historische Liemers.

Zoals je kunt zeggen dat een plaats zowel Gelders als Nederlands is, zo zou je dit ook kunnen stellen over plaatsen in het ’overlapgebied’ met o.a. Wehl, Ulft, Gendringen en ’s-Heerenberg, dat ze zowel Liemers als Achterhoeks zijn. Feit is wel dat de plaatsen in de echte kern-Liemers (Zevenaar, Duiven, Westervoort) buiten bestuurskringen doorgaans niet als Achterhoeks worden aangeduid. De globale verdeling dat de rivieren en de landsgrens de Liemers omsluiten, blijft bij dit alles een goede vuistregel. Strikt genomen valt Doesburg zo uiteen in een deel Achterhoek en een deel Liemers, met de Oude IJssel als grens.

Nogmaals, grenzen zijn niet zo zwart-wit. We schieten gewoon mooie plaatjes in onze prachtige Achterhoek!

Achterhoekse vlag

Bierbrouwer Grolsch, de Zwarte Cross en de Stichting Pak An namen in 2018 het initiatief voor een Achterhoekse vlag. Een ontwerpwedstrijd ‘De vlag uut veur de Achterhoek’ leverde de uiteindelijke vlag op; een ontwerp van Paul Heutinck uit Winterswijk. Zijn ontwerp is geïnspireerd door het typisch Achterhoekse coulissenlandschap. De schakering van de lichtgroene vlakken met de donkergroene vlakken zijn een sterk gestileerde weergave van de weilanden, akkers en bossen die zo kenmerkend voor de Achterhoek zijn. Het kruis is niet recht, maar een beetje gebogen. Net als de vele kronkelende wegen, die met elkaar verbonden zijn.

De vlag is massaal omarmd in de Achterhoek. Iedereen die de streek een warm hart toedraagt hangt hem uit. Hij wappert aan gevels van huizen en cafés, aan masten van tuinen van landhuizen. Je vindt hem bij boerderijen, aan molens, op dorpspleinen, voor gemeentehuizen en kerken, op festivals en andere evenementen. Bedrijven nemen de vlag op in hun beeldmerk, en dat mag ook! De vlag is op babyrompertjes gedrukt, op sokken en ondergoed, mokken, petten, sjaals, blikopeners, stickers en wat al niet meer. Er is een kader voor profielfoto’s op Facebook.

De Achterhoek is een regio van tradities die behouden zijn gebleven. Daardoor is er veel dat de inwoners verbindt. De groene vlag is geen separatistische vlag. Achterhoekers houden van samenwerken en de saamhorigheid is groot. Kortom, de vlag staat voor de identiteit van de regio.

Natuurlijk Achterhoek, Achterhoekse vlag

Mijn vreugt is in dees’ achter-hoek

De Achterhoek vierde in 2018 het feit dat de regio 350 jaar deze naam draagt. Dat zou te danken zijn aan de predikant en dichter Willem Sluiter (1627-1673). Hij is bekend om zijn lofzang op het eenvoudige plattelandsleven in het gedicht Eensaem Huis- en Winterlicht, dat maar liefst 450 coupletten van vier regels omvat. De naam ‘Achterhoek’ is terug te vinden in de twee meest bekende regels, die in ons collectief geheugen zijn opgeslagen: Waer iemand duisent vreugden soek, mijn vreugt is in dees’ achter-hoek.

Men zegt dat hij daarmee doelde op het gedeelte van de streek waar hij werd geboren en woonde, de omgeving van de hoek Neede en Eibergen. Hoewel het ook zeer aannemelijk is dat hij het heeft over  zijn favoriete hoekje bij de haard. Het gedicht werd in 1668 voor het eerst gepubliceerd. Over beide invalshoeken verschenen in 2018, 350 jaar nadat Willem Sluiter deze regels noteerde, twee boekjes.

‘Van achter-hoek tot Achterhoek’ is een uitgave van de historische kringen van Eibergen en Neede. Gesteld wordt dat dominee Willem Sluiter de eerste was die deze streek zijn naam Achterhoek gaf. Dat klinkt leuk, maar het is niet waar dat Sluiter de naamgever van de Achterhoek is, betoogt streekonderzoeker Peter Rutgers in Sluitermania. ,,Als we ons een beeld vormen van de situatie waarin de dominee zich bevond, zal zijn achter-hoek slechts de kerkelijke gemeente beslaan waarin hij preekte. Dat waren Eibergen en zes buurtschappen.’’ Rutgers kwam de relatie tussen de dichtregels en de streeknaam een paar eeuwen na het verschijnen in 1668, niet meer tegen. Dat gebeurde pas in de afgelopen honderd jaar.

Ook Eibergenaar  Bennie te Vaarwerk (1958-2018) beoogde dat Sluiter met het woord ‘achter-hoek’ niet de huidige geografische Achterhoek op het oog had toen hij zijn dichtregels schreef, maar het woord gebruikte als tegenstelling tot de hectiek en dynamiek van de Hollandse steden en Utrecht. Lees hier wat de (inmiddels overleden) archivaris schreef over het thema ‘van achterhoek tot Achterhoek’. In museum De Scheper in Eibergen wordt het erfgoed van de dichter/dominee Sluiter in ere gehouden.

Natuurlijk Achterhoek

Omgeving Neede.

1668, 1831, 1850 en 1884

In 1668 schreef Sluiter dus voor het eerst over de ‘achter-hoek’. Het geografische begrip Achterhoek, zoals wij dat nu kennen, zou pas vanaf 1850 ontstaan zijn. Rond dat jaar komt in boeken al vaker de aanduiding Achterhoek voor met betrekking tot de héle streek. Bennie te Vaarwerk, indertijd archivaris bij de Provincie Gelderland, kwam echter al een oudere vermelding tegen, namelijk in 1831 in een brief van de Gelderse aartspriester Terwindt (pastoor te  Zeddam) aan de Eibergse pastoor. Daarin verzocht hij hem om zijn brieven voortaan ‘over Doetinchem met den voerman Rademaker’ mee te geven, want deze reed ‘alle weeken door den Achterhoek’. Het Nieuws van den Dag opende op 13 oktober 1884 de krant met een verhaal over de opening van een spoorlijn van de Geldersch-Overijsselsche Locaal-spoorweg. ,,De lijn die in Twente Hengelo en Haaksbergen verbond en in de Achterhoek voer naar Neede, Borculo, Ruurlo, Eibergen, Groenlo en Winterswijk.’’ Schoolmeester Bernard Stegeman (1877-1952) uit Winterswijk schreef: ’t Gif maor enen Achterhook / Den Gelderschen, den echten.

Willem Sluiter Prijs

Wie de Achterhoek en Liemers op een positieve manier voor het voetlicht brengt, maakt kans op de Willem Sluiter Prijs. Deze prijs wordt in 2021 voor het eerst uitgereikt aan een persoon, meerdere personen, een organisatie, vereniging, stichting of een bedrijf. De instelling van de prijs is te danken aan Bennie te Vaarwerk (1958-2018). Met een legaat maakte de Eibergenaar  het mogelijk nog zeker een halve eeuw deze prijs uit te reiken. De bekendste dichtregels van Willem Sluiter inspireerden hem hiertoe. De inzendingen kunnen heel verschillend zijn: een boek, website, een industrieel product, maar bijvoorbeeld ook een initiatief voor sociale vernieuwing. Commerciële evenementen blijven buiten beschouwing.

Liefde voor de Achterhoek

I love achterhoek: een variant op de beroemde Amsterdamse letters. Die woorden vind je bij horecabedrijf ’t Noorden in Aalten. Een mooie blikvanger op een walletje bij hun parkeerplaats aan de Lichtenvoordsestraatweg. Daarmee stralen de ondernemers uit dat ze trots zijn op de Achterhoek. De letters zijn één meter tot anderhalve meter hoog en zijn gemaakt van wit en rood betonplex. Het is de bedoeling dat ze daar niet tijdelijk staan, maar voor altijd!

Natuurlijk Achterhoek

‘Mijn Achterhoek’ is de titel van het gedicht van Terborgenaar Jan Steen (1922-2002). Het gedicht is oorspronkelijk geschreven in 1959, maar in 1980 door Steen herschreven. Het beschrijft de destijds heersende gedachte van een letterlijk achtergebleven, onbekend gebied. Wel met het bloemrijk beschreven besef van zijn natuurschoon, nijverheid en kastelen, getuige de strofe:

Dit nijvere deel van ’t vaderland
Met rijke industrie en akker
Wie dat niet weet in Nederland
Is toch eigenlijk maar een stakker.

De slotregels van het lofdicht luiden:
In onwankelbare trouw
Mijn Achterhoek, ‘k ben trots op jou.

Het hele gedicht is te lezen op de hoge muur rondom Kasteel Wisch bij de overgang van de Hoofdstraat/Ettensestraat in Terborg. Een prominente plaats, want ernaast prijkt een lang vers van de beroemde in Gendringen geboren dichter Anthony Staring. Dat heeft als onderwerp het vogelschieten tijdens de Terborgse kermis.

Nog eens de naam Achterhoek

Er bestaan ook dorpen genaamd Achterhoek. Zo is er een buurtschap met die naam in de gemeente Hof van Twente in Overijssel en een buurtschap in de gemeente Nijkerk op de Veluwe. Straten met de naam Achterhoek zijn er ook, zowel in Nederland, België als in Duitsland. Vaak zijn het de straatjes achteraf.